نام آزمایش : اندازه گیری سطح داروی فنیتوئین
(Phenytoin Level)
توضیح کلی آزمایش
آزمایش فنیتوئین برای اندازهگیری غلظت این داروی ضدتشنج در خون انجام میشود. فنیتوئین در درمان صرع تونیک -کلونیک، تشنجهای جزئی، و پیشگیری از تشنج پس از آسیب مغزی کاربرد دارد. بهدلیل فارماکوکینتیک غیرخطی و خطر سمیت، پایش منظم سطح آن ضروری است.
کاربردهای بالینی آزمایش
- پایش درمان در بیماران مبتلا به صرع مقاوم
- بررسی علائم مسمومیت دارویی
- تنظیم دوز در بیماران با نارسایی کبدی یا سالمندان
- بررسی تداخلات دارویی یا مصرف همزمان داروهای ضدتشنج
- بررسی مصرف نادرست یا مسمومیت اتفاقی
- بررسی سطح دارو در بارداری یا تغییرات متابولیک
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
فنیتوئین از طریق کبد متابولیزه میشود و دارای فارماکوکینتیک اشباعشونده است. محدوده درمانی کل دارو معمولاً بین 10 تا 20 میکروگرم برمیلی لیتر است. سطح بالاتر از 30 میکروگرم برمیلی لیتر ممکن است باعث سمیت شدید شود . در موارد خاص، سطح داروی آزاد نیز اندازهگیری میشود ، بهویژه در بیماران با هیپوآلبومینمی.
علائم بالینی مرتبط با افزایش سطح فنیتوئین
- آتاکسی یا اختلال در تعادل
- خوابآلودگی یا گیجی
- لرزش یا اختلال گفتار
- تاری دید یا نیستاگموس
- تهوع، استفراغ یا بیاشتهایی
- تشنج برگشتی یا کما در موارد شدید
- هیپرپلازی لثه یا بثورات پوستی
آزمایشهای مکمل
- CBC برای بررسی سلولهای خونی
- بررسی عملکرد کبدی (AST, ALT, ALP)
- بررسی سطح آلبومین برای محاسبه داروی آزاد
- بررسی سطح سایر داروهای ضدتشنج
- بررسی سطح دارو در زمان مناسب (trough level)
- بررسی سطح داروهای تداخلکننده (مثل والپروات، فنوباربیتال)
- بررسی سطح گلوکز و الکترولیتها
- بررسی ECG در موارد سمیت شدید
- بررسی سطح دارو در بارداری یا سالمندان
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام سمیت فنیتوئین میتواند از آسیب عصبی، کما یا تشنج برگشتی جلوگیری کند. تنظیم دقیق دوز و پایش منظم سطح دارو برای حفظ اثربخشی و ایمنی درمان ضروری است.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- کما یا نارسایی عصبی
- تشنجهای مقاوم یا برگشتی
- واکنشهای پوستی شدید (مانند سندرم استیونز – جانسون)
- اختلالات شناختی یا رفتاری
- بستریهای طولانیمدت یا مراقبت ویژه
- کاهش کیفیت زندگی
- نیاز به قطع دارو یا درمان حمایتی
عواملی که باعث افزایش سطح فنیتوئین در خون میشوند
- نارسایی کبدی یا کاهش متابولیسم
- مصرف بیشازحد دارو یا اشتباه در دوز
- مصرف همزمان داروهای مهارکننده CYP
- هیپوآلبومینمی (افزایش داروی آزاد)
- نمونهگیری در زمان نامناسب
عواملی که باعث کاهش سطح فنیتوئین در خون میشوند
- مصرف ناکافی دارو یا فراموشی دوز
- مصرف داروهای القاکننده CYP
- افزایش دفع کلیوی یا متابولیسم
- نمونهگیری دیرهنگام یا خطای آزمایشگاهی
- مصرف همزمان داروهای کاهشدهنده سطح فنیتوئین
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- Journal of Clinical Pharmacokinetics
- WHO Epilepsy Drug Monitoring Guidelines
- American Epilepsy Society