نام آزمایش : بررسی حساسیت دارویی گونه‌های قارچ کاندیدا
Candida spp. – Diagnosis / Drug Susceptibility
توضیح کلی آزمایش
آزمایش تشخیص و بررسی حساسیت دارویی گونه‌های کاندیدا برای شناسایی دقیق این قارچ‌ها و تعیین اثربخشی داروهای ضدقارچ انجام می‌شود. کاندیداها از جمله شایع‌ترین عوامل عفونت‌های قارچی در انسان هستند و می‌توانند در شرایط خاص مانند نقص ایمنی، مصرف آنتی‌بیوتیک یا بستری طولانی‌مدت باعث عفونت‌های سطحی یا سیستمیک شوند.
این آزمایش شامل جداسازی گونه قارچی از نمونه‌های بالینی مانند خون، ادرار، ترشحات مخاطی یا بیوپسی و انجام آزمایش‌های فنوتیپی، مولکولی و حساسیت دارویی مانند تعیین MIC برای داروهایی نظیر فلوکونازول، آمفوتریسین B، ووریکونازول و کاسپوفانژین است.
کاربردهای بالینی آزمایش
- تشخیص قارج کاندیدا در عفونت‌های مخاطی، پوستی یا سیستمیک
- بررسی بیماران با کاندیدمی یا سپسیس (عفونت خونی ) قارچی
- بررسی بیماران با نقص ایمنی، دیابت یا پیوند عضو
- بررسی عفونت‌های مرتبط با کاتتر، پروتز یا جراحی
- پایش درمان ضدقارچی در موارد مقاوم یا عودکننده
- افتراق بین گونه‌های حساس و مقاوم کاندیدا
- بررسی موارد مشکوک به کاندیدا گلابراتا یا کاندیدا کروزه‌ای مقاوم
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
گونه‌های کاندیدا به‌طور طبیعی در فلور بدن وجود دارند اما در شرایط خاص می‌توانند بیماری‌زا شوند. در آزمایش تشخیص، نمونه در محیط‌های کشت قارچی مانند SDA یا Chrom agar قرار می‌گیرد و پس از رشد، گونه با روش‌های فنوتیپی یا مولکولی شناسایی می‌شود.
در مرحله حساسیت دارویی، قارچ در معرض غلظت‌های مختلف دارو قرار می‌گیرد و حداقل غلظت مهارکننده یا MIC ثبت می‌شود. این اطلاعات برای انتخاب داروی مؤثر و جلوگیری از مقاومت دارویی حیاتی است.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در عفونت‌های مخاطی:
- سفیدی و التهاب مخاط دهان یا واژن
- سوزش، خارش یا درد موضعی
- ترشح غیرطبیعی
- بوی نامطبوع
- درد هنگام بلع یا رابطه جنسی
در کاندیدمی یا عفونت سیستمیک:
- تب مداوم علی‌رغم درمان
- لرز و ضعف عمومی
- علائم سپسیس
- درگیری کلیه، کبد، چشم یا مغز
- علائم عصبی یا بینایی
- نارسایی اندام‌ها در موارد شدید
آزمایش‌های مکمل
- کشت قارچی از نمونه‌های بالینی
- آزمایش‌های مولکولی برای شناسایی گونه
- بررسی MIC برای داروهای مختلف
- CBC برای بررسی وضعیت ایمنی
- آزمایش‌های عملکرد کبدی و کلیوی
- تصویربرداری از اندام‌های درگیر
- بررسی سطح داروهای ضدقارچ در خون
- بررسی آنتی‌ژن‌های قارچی مانند بتا-D گلوکان
- بررسی کشت خون در موارد سپسیس
- بیوپسی در موارد مهاجم یا مقاوم
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام عفونت کاندیدایی می‌تواند از پیشرفت به فرم مهاجم، سپسیس قارچی یا مرگ جلوگیری کند. انتخاب داروی مناسب بر اساس گونه و MIC می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش داده و از مصرف داروهای بی‌اثر جلوگیری کند. در بیماران با نقص ایمنی، درمان سریع و هدفمند حیاتی است.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- پیشرفت عفونت به فرم مهاجم
- سپسیس قارچی و شوک
- نارسایی اندام درگیر
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- بستری‌های طولانی‌مدت
- کاهش کیفیت زندگی
- مقاومت چنددارویی قارچی
- نیاز به درمان‌های تهاجمی یا جراحی
عوامل افزایش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- نقص ایمنی مانند HIV، دیابت یا پیوند عضو
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف
- بستری طولانی‌مدت یا ICU
- وجود کاتتر، پروتز یا جراحی اخیر
- سابقه عفونت قارچی یا درمان ناقص
- تماس با محیط‌های آلوده یا بیمارستانی
عوامل کاهش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- مصرف پروبیوتیک‌ها
- درمان کامل و مناسب ضدقارچی
- نمونه‌گیری نادرست یا ناکافی
- نگهداری نامناسب نمونه
- بیماری‌های غیرقارچی با علائم مشابه
- عدم استفاده از محیط‌های کشت اختصاصی
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- CDC Guidelines on Candida Infections
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- Infectious Diseases Society of America – IDSA
- Journal of Clinical Microbiology