نام آزمایش: کشت باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس(عامل بیماری سل )
Mycobacterium tuberculosis – Culture
توضیح کلی آزمایش
آزمایش کشت مایکوباکتریوم توبرکلوزیس برای شناسایی عامل بیماری سل از نمونه‌های بالینی مانند خلط، مایع پلور، مایع مغزی نخاعی، ادرار یا بیوپسی انجام می‌شود. این آزمایش مرجع طلایی برای تشخیص قطعی سل فعال است و امکان شناسایی دقیق گونه، بررسی مقاومت دارویی و تایپینگ مولکولی را فراهم می‌کند.
کشت سل در محیط‌های اختصاصی مانند Lowenstein-Jensen یا MGIT انجام می‌شود و به‌دلیل رشد آهسته باکتری، ممکن است تا ۶ هفته طول بکشد. در صورت رشد، آزمایش حساسیت دارویی و بررسی مولکولی انجام می‌شود.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی موارد مشکوک به سل ریوی یا خارج‌ریوی
- بررسی بیماران با علائم مزمن تنفسی، تب یا کاهش وزن
- بررسی بیماران با نقص ایمنی یا HIV
- بررسی موارد مقاوم به درمان یا MDR-TB
- بررسی بیماران با سابقه تماس با فرد مبتلا
- پایش درمان و بررسی اثربخشی داروها
- بررسی اپیدمی‌های خانوادگی یا اجتماعی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
Mycobacterium tuberculosis یک باسیل اسید - فست هوازی است که دیواره سلولی غنی از لیپید دارد و باعث مقاومت به رنگ‌آمیزی و داروها می‌شود. این باکتری در سلول‌های ماکروفاژ زندگی می‌کند و باعث التهاب گرانولوماتوزی می‌شود.
در روش کشت، نمونه در محیط‌های اختصاصی قرار داده می‌شود و در دمای ۳۵–۳۷ درجه سانتی‌گراد انکوبه می‌شود. رشد ممکن است چند هفته طول بکشد. پس از رشد، شناسایی فنوتیپی و مولکولی انجام شده و آزمایش حساسیت دارویی برای داروهای خط اول و دوم صورت می‌گیرد.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در سل ریوی:
- سرفه مزمن (بیش از ۳ هفته)
- خلط خونی
- تب و تعریق شبانه
- کاهش وزن و ضعف عمومی
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
در سل خارج‌ریوی:
- تورم غدد لنفاوی
- درد شکمی یا استخوانی
- علائم عصبی در سل مغزی
- علائم ادراری یا تناسلی
- تب طولانی‌مدت بدون منشأ مشخص
آزمایش‌های مکمل
- رنگ‌آمیزی Ziehl-Neelsen برای بررسی باسیل اسید - فست
- آزمایش PCR یا NAAT برای شناسایی سریع ژن‌های اختصاصی
- آزمایش‌های حساسیت دارویی (DST)
- تصویربرداری قفسه سینه یا اندام درگیر
- آزمایش‌های عملکرد کبدی و کلیوی
- CBC برای بررسی آنمی یا لکوسیتوز
- آزمایش‌های ایمنی مانند IGRA یا PPD
- بررسی HIV در بیماران مشکوک
- بررسی کشت خون در موارد سیستمیک
- بررسی سطح آلبومین و وزن بدن
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام سل می‌تواند از انتقال بیماری، پیشرفت به فرم مقاوم یا آسیب دائمی به اندام‌ها جلوگیری کند. درمان سریع با داروهای خط اول مانند ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول می‌تواند عفونت را کنترل کرده و از بستری یا مرگ جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- گسترش بیماری به سایر اندام‌ها
- سل مقاوم به دارو
- نارسایی تنفسی یا عصبی
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- بستری‌های طولانی‌مدت
- کاهش کیفیت زندگی
- انتقال بیماری به اطرافیان
- نیاز به درمان‌های تهاجمی و طولانی‌مدت
عوامل افزایش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- علائم مزمن تنفسی یا تب
- سابقه تماس با بیمار مبتلا
- نقص ایمنی یا HIV
- زندگی در مناطق پرخطر یا پرجمعیت
- نمونه‌گیری صحیح و استریل
- عدم مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری
- استفاده از محیط‌های کشت اختصاصی و انکوباسیون طولانی
عوامل کاهش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری
- نمونه‌گیری نادرست یا نگهداری نامناسب
- فرم‌های نهفته یا کم‌فعال باکتری
- بیماری‌های غیرسل با علائم مشابه
- عدم استفاده از محیط‌های کشت مناسب
- عدم رعایت شرایط اکسیژنی و دمایی
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- CDC Guidelines on Tuberculosis
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- Infectious Diseases Society of America – IDSA
- Journal of Clinical Microbiology
- WHO Global Tuberculosis Report