نام آزمایش: کشت بوردتلا پرتوسیس(عامل بیماری سیاه سرفه)
Bordetella pertussis – Culture
توضیح کلی آزمایش
آزمایش کشت Bordetella pertussis برای شناسایی عامل بیماری سیاه‌سرفه از نمونه‌های تنفسی مانند سواب نازوفارنژیال انجام می‌شود. این باکتری گرم منفی هوازی، عامل اصلی سیاه‌سرفه در کودکان و بزرگسالان است و می‌تواند باعث سرفه‌های شدید، طولانی‌مدت و گاه تهدیدکننده حیات شود. کشت به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری و برای تأیید تشخیص یا بررسی اپیدمی‌ها اهمیت دارد.
کشت پرتوسیس نیازمند محیط‌های اختصاصی مانند Regan-Lowe یا Bordet-Gengou agar است. رشد ممکن است تا ۷ روز طول بکشد. در صورت رشد، شناسایی دقیق گونه و بررسی حساسیت دارویی انجام می‌شود.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی موارد مشکوک به سیاه‌سرفه در کودکان یا بزرگسالان
- بررسی سرفه‌های شدید و طولانی‌مدت
- بررسی بیماران با آپنه (توقف تنفس) یا استفراغ پس از سرفه
- بررسی موارد اپیدمی در مدارس یا مراکز تجمع
- بررسی نوزادان با علائم تنفسی شدید
- بررسی بیماران واکسینه‌نشده یا ناقص
- پایش درمان و بررسی مقاومت دارویی
- بررسی تماس‌های نزدیک با بیمار مبتلا
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
Bordetella pertussis یک کوکوباسیل گرم منفی است که به سلول‌های اپیتلیال تنفسی متصل شده و با تولید توکسین‌ها باعث التهاب و تحریک شدید سرفه می‌شود. این باکتری در مراحل اولیه بیماری بیشترین بار میکروبی را دارد و در محیط‌های اختصاصی رشد می‌کند.
در روش کشت، نمونه نازوفارنژیال در محیط Regan-Lowe قرار داده می‌شود و در دمای ۳۵–۳۷ درجه سانتی‌گراد انکوبه می‌شود. پس از رشد، شناسایی فنوتیپی و مولکولی انجام شده و آزمایش حساسیت دارویی صورت می‌گیرد.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در کودکان:
- سرفه‌های شدید و پشت‌سرهم
- صدای "ووپ" در دم پس از سرفه
- استفراغ پس از حمله سرفه
- آپنه یا کبودی
- تب خفیف
- خستگی و بی‌قراری
در بزرگسالان:
- سرفه مزمن و مقاوم
- درد قفسه سینه یا شکم ناشی از سرفه
- اختلال خواب
- تهوع یا سردرد
- علائم شبه‌آنفلوآنزا
آزمایش‌های مکمل
- PCR از نمونه نازوفارنژیال برای شناسایی سریع
- آزمایش‌های سرولوژیک IgA، IgG ، IgM
- CBC برای بررسی لنفوسیتوز
- CRP و ESR برای ارزیابی التهاب
- تصویربرداری قفسه سینه در موارد شدید
- بررسی عملکرد کلیوی و کبدی
- بررسی سطح اکسیژن خون در نوزادان
- بررسی واکسیناسیون پرتوسیس
- بررسی اپیدمیولوژیک در موارد گروهی
- آزمایش‌های همزمان برای سایر عوامل تنفسی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام سیاه‌سرفه می‌تواند از انتقال بیماری، بستری نوزادان یا عوارض شدید تنفسی جلوگیری کند. درمان با ماکرولیدها مانند آزیترومایسین یا کلاریترومایسین در مراحل اولیه اثربخشی بالایی دارد و می‌تواند دوره بیماری را کوتاه کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آپنه یا نارسایی تنفسی در نوزادان
- پنومونی ثانویه
- خونریزی شبکیه یا مغزی ناشی از سرفه شدید
- شکستگی دنده یا فتق
- بستری‌های طولانی‌مدت
- کاهش کیفیت زندگی
- انتقال بیماری به اطرافیان
- مقاومت دارویی در صورت درمان ناقص
عوامل افزایش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- سرفه شدید و طولانی‌مدت
- تماس با بیمار مبتلا
- واکسیناسیون ناقص یا عدم واکسیناسیون
- نمونه‌گیری صحیح و استریل
- انجام آزمایش در هفته اول بیماری
- استفاده از محیط‌های کشت اختصاصی
عوامل کاهش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری
- نمونه‌گیری دیرهنگام (پس از هفته دوم)
- نگهداری نامناسب نمونه
- بیماری‌های ویروسی یا باکتریایی دیگر با علائم مشابه
- واکسیناسیون کامل
- ترجیح روش‌های مولکولی به‌جای کشت
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- CDC Guidelines on Pertussis
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- Infectious Diseases Society of America – IDSA
- Journal of Clinical Microbiology
- WHO Vaccine-Preventable Disease Surveillance