نام آزمایش : کشت مایع مغزی نخاعی
Cerebrospinal Fluid – CSF Culture
توضیح کلی آزمایش
آزمایش کشت مایع مغزی نخاعی یا CSF برای شناسایی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در فضای زیر شبکه یا پرده مغز و نخاع انجام می‌شود. این آزمایش در تشخیص مننژیت باکتریایی، قارچی، ویروسی یا مایکوباکتریومی کاربرد دارد و یکی از حیاتی‌ترین آزمایش‌ها در بیماران با علائم عصبی حاد است.
نمونه‌گیری از طریق پونکسیون کمری انجام می‌شود و باید به‌صورت استریل و فوری به آزمایشگاه منتقل شود. کشت CSF می‌تواند باکتری‌های هوازی، بی‌هوازی، قارچ‌ها و در موارد خاص مایکوباکتریوم‌ها را شناسایی کند.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی مننژیت باکتریایی یا قارچی
- بررسی بیماران با تب، سردرد و اختلال سطح هوشیاری
- بررسی بیماران با تشنج، سفتی گردن یا علائم نورولوژیک
- بررسی بیماران با نقص ایمنی یا HIV
- بررسی نوزادان با علائم مننژیت یاعفونت خونی
- بررسی موارد مشکوک به سل مننژیتی
- پایش درمان در بیماران بستری با مننژیت
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
مایع مغزی نخاعی در حالت طبیعی استریل است و وجود میکروارگانیسم در آن نشان‌دهنده عفونت فعال سیستم عصبی مرکزی است. نمونه‌گیری باید با رعایت کامل اصول استریل انجام شود و در محیط‌های کشت مناسب قرار گیرد. در صورت رشد، شناسایی دقیق گونه و انجام آزمایش حساسیت دارویی انجام می‌شود.
در موارد خاص، بررسی آنتی‌ژن‌های اختصاصی، PCR یا رنگ‌آمیزی مستقیم نیز انجام می‌شود.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در مننژیت باکتریایی:
- تب بالا
- سردرد شدید
- سفتی گردن
- تهوع و استفراغ
- اختلال سطح هوشیاری
- تشنج
- فتوفوبیا
- تحریک‌پذیری یا خواب‌آلودگی
در مننژیت قارچی یا سل:
- تب مزمن
- سردرد تدریجی
- ضعف عمومی
- کاهش وزن
- علائم عصبی تدریجی
- درگیری اعصاب جمجمه‌ای
- علائم افزایش فشار داخل جمجمه
آزمایش‌های مکمل
- CBC برای بررسی لکوسیتوز یا آنمی
- CRP و ESR برای ارزیابی التهاب
- بررسی سطح گلوکز و پروتئین CSF
- رنگ‌آمیزی گرم یا زیل - نیلسن
- آزمایش PCR برای ویروس‌ها یا مایکوباکتریوم
- بررسی آنتی‌ژن‌های قارچی یا باکتریایی
- تصویربرداری مغز با CT یا MRI
- بررسی کشت خون برای منشأ سیستمیک
- آزمایش های HIV یا نقص ایمنی
- بررسی فشار داخل CSF در هنگام نمونه‌گیری
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام مننژیت می‌تواند از آسیب مغزی، تشنج، نارسایی عصبی و مرگ جلوگیری کند. درمان سریع با آنتی‌بیوتیک یا ضدقارچ مناسب می‌تواند روند بهبودی را تسریع کرده و از عوارض دائمی جلوگیری کند. در نوزادان و سالمندان، تشخیص سریع حیاتی است.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آسیب دائمی به مغز یا اعصاب
- تشنج‌های مکرر
- اختلالات شناختی یا رفتاری
- نارسایی عصبی
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- بستری‌های طولانی‌مدت
- کاهش کیفیت زندگی
- نیاز به توان‌بخشی عصبی
عوامل افزایش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- تب بالا و علائم نورولوژیک
- نقص ایمنی یا HIV
- تماس با بیمار مبتلا به مننژیت
- نمونه‌گیری صحیح و سریع
- عدم مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری
- بیماری فعال و پیشرفته
عوامل کاهش‌دهنده احتمال مثبت شدن آزمایش
- مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از نمونه‌گیری
- نمونه‌گیری نادرست یا ناکافی
- بیماری‌های غیرعفونی با علائم مشابه
- نگهداری نامناسب نمونه
- عدم استفاده از محیط‌های کشت مناسب
- فرم‌های ویروسی یا نهفته بیماری
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- CDC Guidelines on Meningitis
- Journal of Clinical Microbiology
- Infectious Diseases Society of America – IDSA