نام آزمایش : تعیین حساسیت دارویی ضد قارچ
Anti-Fungal Drug Susceptibility
توضیح کلی آزمایش
آزمایش حساسیت دارویی ضدقارچ برای تعیین اثربخشی داروهای ضدقارچی بر گونه‌های قارچی جداشده از بیمار انجام می‌شود. این آزمایش به‌ویژه در موارد عفونت‌های قارچی مقاوم، مزمن، یا مهاجم کاربرد دارد و به پزشک کمک می‌کند تا داروی مؤثر را بر اساس حداقل غلظت مهارکننده یا MIC انتخاب کند.
این آزمایش معمولاً پس از شناسایی گونه قارچی از طریق کشت یا روش‌های مولکولی انجام می‌شود و شامل بررسی حساسیت به داروهایی مانند فلوکونازول، آمفوتریسین B، ووریکونازول، ایتراکونازول، و کاسپوفانژین است.
کاربردهای بالینی آزمایش
- انتخاب داروی مؤثر در درمان عفونت‌های قارچی مهاجم
- بررسی مقاومت دارویی در گونه‌های کاندیدا، آسپرژیلوس، یا موکور
- پایش درمان در بیماران با پاسخ ضعیف به داروهای ضدقارچ
- بررسی بیماران با نقص ایمنی یا پیوند عضو
- بررسی عفونت‌های بیمارستانی یا مرتبط با کاتتر
- بررسی موارد عودکننده یا مزمن قارچی
- بررسی عفونت‌های پوستی، ریوی، یا سیستمیک قارچی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
قارچ‌ها می‌توانند در برابر داروهای ضدقارچ مقاومت نشان دهند، به‌ویژه در موارد مصرف طولانی‌مدت یا ناقص دارو. در آزمایش حساسیت دارویی، قارچ جداشده از بیمار در محیط‌های کشت حاوی غلظت‌های مختلف دارو قرار می‌گیرد و حداقل غلظتی که مانع رشد قارچ می‌شود به‌عنوان MIC ثبت می‌شود.
این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا داروی مناسب را با دوز مؤثر انتخاب کند و از مصرف داروهای بی‌اثر یا مقاوم جلوگیری کند.
علائم بالینی مرتبط با مقاومت قارچی
در عفونت‌های کاندیدایی مقاوم:
- تب مداوم علی‌رغم درمان
- ترشح یا زخم‌های مقاوم
- درگیری مخاط دهان، واژن، یا مری
- عفونت‌های مرتبط با کاتتر یا پروتز
- علائم سپسیس قارچی
در آسپرژیلوس مقاوم:
- سرفه مزمن
- تنگی نفس
- تب و ضعف عمومی
- درگیری ریوی یا سینوسی
- عدم پاسخ به درمان اولیه
در موکور یا رایزوپوس:
- درد و تورم موضعی
- نکروز بافتی
- علائم عصبی یا چشمی
- درگیری سینوس، مغز، یا چشم
- نیاز به جراحی وسیع
آزمایش‌های مکمل
- کشت قارچی برای جداسازی گونه
- آزمایش های مولکولی برای شناسایی دقیق قارچ
- بررسی MIC برای داروهای مختلف
- CBC برای بررسی وضعیت ایمنی
- آزمایش های عملکرد کبدی و کلیوی
- تصویربرداری از اندام‌های درگیر
- بررسی سطح داروهای ضدقارچ در خون
- بررسی HIV یا نقص ایمنی
- بیوپسی در موارد مهاجم یا مقاوم
- آزمایش های آنتی‌ژن قارچی مانند گالاکتومانان یا بتا-D گلوکان
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام مقاومت قارچی می‌تواند از پیشرفت عفونت، نکروز بافتی، و مرگ جلوگیری کند. انتخاب داروی مؤثر بر اساس MIC می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش داده و از مصرف داروهای بی‌اثر جلوگیری کند. در بیماران با نقص ایمنی، درمان سریع و هدفمند حیاتی است.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- پیشرفت عفونت به فرم مهاجم
- نکروز بافتی و نیاز به جراحی
- سپسیس قارچی و شوک
- نارسایی اندام درگیر
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- بستری‌های طولانی‌مدت
- کاهش کیفیت زندگی
- مقاومت چنددارویی قارچی
عوامل افزایش‌دهنده احتمال مقاومت دارویی
- مصرف طولانی‌مدت یا ناقص داروهای ضدقارچ
- نقص ایمنی مانند HIV یا پیوند عضو
- عفونت‌های بیمارستانی یا مرتبط با کاتتر
- گونه‌های خاص مانند کاندیدا گلابراتا یا آسپرژیلوس فومیگاتوس
- سابقه درمان با داروهای ضدقارچ
- تماس با محیط‌های آلوده یا بیمارستانی
عوامل کاهش‌دهنده احتمال مقاومت دارویی
- درمان مناسب و کامل با داروی مؤثر
- شناسایی دقیق گونه قارچی
- پایش سطح دارو در خون
- عدم مصرف خودسرانه دارو
- وضعیت ایمنی مناسب بیمار
- استفاده از داروهای جدید یا ترکیبی
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- Infectious Diseases Society of America – IDSA
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- CDC Guidelines on Fungal Infections
- Journal of Clinical Microbiology