نام آزمایش : 25-Hydroxy Vitamin D3 / ویتامین دی
توضیح کلی آزمایش
آزمایش 25-Hydroxy Vitamin D3 برای اندازه‌گیری سطح اصلی فرم ذخیره‌ای ویتامین D در خون انجام می‌شود. این فرم که شامل کله کالسیفرول و ارگوکالسیفرول است، پس از جذب از پوست یا رژیم غذایی در کبد به 25-هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌شود. این آزمایش دقیق‌ترین شاخص برای ارزیابی وضعیت ویتامین D بدن است.
ویتامین D نقش حیاتی در تنظیم سطح کلسیم و فسفر، سلامت استخوان‌ها، عملکرد ایمنی و پیشگیری از بیماری‌های مزمن دارد. سطح ناکافی آن می‌تواند منجر به نرمی استخوان، پوکی استخوان، ضعف عضلانی، و افزایش خطر بیماری‌های خودایمنی شود.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی کمبود یا مسمومیت با ویتامین D
- ارزیابی بیماران با درد استخوان، ضعف عضلانی یا شکستگی‌های مکرر
- پایش درمان با مکمل‌های ویتامین D
- بررسی بیماران با بیماری‌های کلیوی یا کبدی
- ارزیابی عملکرد ایمنی در بیماری‌های خودایمنی
- بررسی نوزادان، کودکان، سالمندان، یا زنان باردار
- بررسی بیماران با بیماری‌های متابولیک استخوان مانند استئوپروز یا استئومالاسی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
ویتامین D از طریق تابش نور خورشید به پوست یا مصرف غذاهای غنی از آن جذب می‌شود. سپس در کبد به فرم 25-هیدروکسی تبدیل می‌شود که در خون قابل اندازه‌گیری است. این فرم در کلیه به فرم فعال یعنی 1.25 -Dihydroxy Vitamin D تبدیل می‌شود که عملکرد بیولوژیکی دارد.
سطح 25-Hydroxy Vitamin D در خون بازتابی از ذخایر ویتامین D بدن است و برای تشخیص کمبود یا کفایت آن استفاده می‌شود. سطح مطلوب معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ نانوگرم در میلی‌لیتر در نظر گرفته می‌شود.
علائم بالینی مرتبط با کمبود ویتامین D
در کودکان:
- نرمی استخوان یا راشیتیسم
- تأخیر در رشد و دندان‌درآوردن
- ضعف عضلانی
- دفورمیتی‌های اسکلتی مانند پای پرانتزی
در بزرگسالان:
- درد استخوان و عضله
- ضعف عمومی
- شکستگی‌های مکرر
- افسردگی یا اختلالات خلقی
- خستگی مزمن
- پوکی استخوان
- افزایش خطر بیماری‌های خودایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس یا دیابت نوع ۱
آزمایش‌های مکمل
- سطح کلسیم و فسفر سرم
- آلکالین فسفاتاز برای بررسی فعالیت استخوانی
- سطح 1.25-Dihydroxy Vitamin D در موارد خاص
- آزمایش‌های عملکرد کلیوی شامل کراتینین و BUN
- آزمایش‌های عملکرد کبدی شامل ALT، AST و بیلی‌روبین
- PTH برای بررسی تنظیم کلسیم
- آزمایش‌های تراکم استخوان مانند DEXA
- بررسی سطح منیزیم
- CBC برای بررسی وضعیت تغذیه‌ای عمومی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام کمبود ویتامین D می‌تواند از بروز نرمی استخوان، پوکی استخوان، ضعف عضلانیو بیماری‌های خودایمنی جلوگیری کند. درمان با مکمل‌های خوراکی یا تزریقی می‌تواند سطح ویتامین D را به محدوده مطلوب بازگرداند و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- شکستگی‌های مکرر و ناتوانی حرکتی
- نرمی استخوان در کودکان با دفورمیتی‌های دائمی
- پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوانی
- اختلالات ایمنی و افزایش خطر عفونت
- افسردگی یا اختلالات خلقی
- کاهش کیفیت زندگی
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- نیاز به درمان‌های توان‌بخشی طولانی‌مدت
عوامل کاهش‌دهنده سطح ویتامین D
- کمبود نور خورشید یا زندگی در مناطق سردسیر
- رژیم غذایی فاقد منابع ویتامین D
- بیماری‌های گوارشی با سوءجذب چربی
- بیماری‌های کبدی یا کلیوی
- چاقی
- مصرف داروهای ضد‌تشنج یا ضد‌ویروس
- نوزادی زودرس یا سالمندی
عوامل افزایش‌دهنده سطح ویتامین D
- مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی
- رژیم غذایی غنی از ماهی‌های چرب، جگر، یا لبنیات غنی‌شده
- قرارگیری مناسب در معرض نور خورشید
- مصرف داروهای خاص مانند تیازیدها
- بیماری‌های نئوپلاستیک با افزایش تولید ویتامین D
- مصرف بیش‌ازحد مکمل‌ها (مسمومیت)
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society for Bone and Mineral Research
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Nutrition
- CDC Guidelines on Vitamin D Deficiency