نام آزمایش: Vitamin A /ویتامین آ
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Vitamin A برای اندازه‌گیری سطح این ویتامین محلول در چربی در خون انجام می‌شود. ویتامین A نقش حیاتی در بینایی، رشد سلولی، عملکرد ایمنی و سلامت پوست و مخاط‌ها دارد. این ویتامین به دو فرم اصلی در بدن وجود دارد: رتینول که فرم فعال آن است، و بتاکاروتن که پیش‌ساز آن محسوب می‌شود.
این آزمایش در بررسی کمبودهای تغذیه‌ای، بیماری‌های سوءجذب، اختلالات بینایی، و پایش مصرف مکمل‌های ویتامین A کاربرد دارد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی کمبود ویتامین A در بیماران با سوءتغذیه یا سوءجذب
- ارزیابی بیماران با اختلالات بینایی مانند شب‌کوری
- پایش درمان با مکمل‌های ویتامین A
- بررسی عملکرد ایمنی در بیماران با عفونت‌های مکرر
- ارزیابی سلامت پوست و مخاط‌ها
- بررسی نوزادان و کودکان با اختلالات رشد
- بررسی بیماران با بیماری‌های کبدی یا پانکراتیت مزمن
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
ویتامین A از طریق رژیم غذایی جذب می‌شود و برای جذب آن، وجود چربی و عملکرد طبیعی صفرا و پانکراس ضروری است. رتینول در کبد ذخیره می‌شود و در صورت نیاز به بافت‌ها منتقل می‌گردد. این ویتامین در شبکیه چشم برای تشکیل رنگدانه رودوپسین ضروری است که در دید در نور کم نقش دارد.
کمبود ویتامین A باعث اختلال در عملکرد سلول‌های اپیتلیال، کاهش ایمنی و اختلالات بینایی می‌شود. سطح سرمی رتینول معمولاً برای ارزیابی وضعیت ویتامین A استفاده می‌شود، اما در شرایط التهابی ممکن است به‌طور کاذب کاهش یابد.
علائم بالینی مرتبط با کمبود ویتامین A
در کودکان و بزرگسالان:
- شب‌کوری یا کاهش دید در نور کم
- خشکی چشم و زخم قرنیه
- خشکی پوست و مخاط‌ها
- افزایش عفونت‌های تنفسی یا گوارشی
- اختلال در رشد کودکان
- کاهش اشتها و ضعف عمومی
- کراتومالاسی یا نرم‌شدگی قرنیه
- اختلالات باروری
در نوزادان و کودکان:
- اختلال در رشد و وزن‌گیری
- افزایش خطر مرگ ناشی از عفونت
- ضعف ایمنی
- اختلالات پوستی
آزمایش‌های مکمل
- بررسی سطح بتاکاروتن
- آزمایش‌های عملکرد کبدی شامل ALT، AST و بیلی‌روبین
- بررسی سطح سایر ویتامین‌های محلول در چربی مانند D، E و K
- آزمایش‌های جذب چربی در بیماری‌های گوارشی
- بررسی سطح پروتئین‌های حامل رتینول
- آزمایش‌های بینایی در موارد شب‌کوری
- بررسی عملکرد پانکراس در بیماری‌های مزمن
- CBC برای بررسی وضعیت تغذیه‌ای عمومی
- آزمایش‌های ایمنی در بیماران با ضعف ایمنی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام کمبود ویتامین A می‌تواند از بروز اختلالات بینایی غیرقابل برگشت، ضعف ایمنی و اختلالات رشد جلوگیری کند. درمان با مکمل‌های خوراکی یا تزریقی می‌تواند علائم را بهبود بخشد و کیفیت زندگی را افزایش دهد. در کودکان، پیشگیری از کمبود می‌تواند از مرگ ناشی از عفونت جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- شب‌کوری و نابینایی دائمی
- زخم قرنیه و آسیب چشمی
- افزایش خطر عفونت‌های شدید
- اختلالات رشد و تکامل
- کاهش کیفیت زندگی
- مرگ در کودکان مبتلا به کمبود شدید
- نیاز به درمان‌های توان‌بخشی طولانی‌مدت
- اختلالات پوستی و مخاطی
عوامل کاهش‌دهنده سطح ویتامین A
- سوءجذب چربی در بیماری‌هایی مانند سلیاک، فیبروز کیستیک یا بیماری کرون
- نارسایی صفراوی یا پانکراتیت مزمن
- رژیم غذایی فاقد منابع حیوانی یا سبزیجات رنگی
- بیماری‌های کبدی مزمن
- مصرف الکل
- نوزادی زودرس یا کم‌وزن
- عفونت‌های مزمن
عوامل افزایش‌دهنده سطح ویتامین A
- مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی
- رژیم غذایی غنی از جگر، تخم‌مرغ یا سبزیجات رنگی
- بیماری‌های نئوپلاستیک با افزایش سنتز رتینول
- مصرف زیاد بتاکاروتن
- شرایط التهابی با افزایش سنتز پروتئین‌های فاز حاد
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society for Nutrition
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Nutrition
- CDC Guidelines on Vitamin A Deficiency