نام آزمایش : Vitamin B12
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Vitamin B12 برای اندازه‌گیری سطح این ویتامین محلول در آب در خون انجام می‌شود. ویتامین B12 یا کوبالامین نقش حیاتی در سنتز DNA، عملکرد عصبی و تولید گلبول‌های قرمز دارد. کمبود آن می‌تواند منجر به آنمی مگالوبلاستیک، نوروپاتی محیطی و اختلالات شناختی شود.
این آزمایش در بررسی علل آنمی، ارزیابی تغذیه‌ای، پایش بیماران با سوءجذب و بررسی افراد با علائم عصبی یا روانی کاربرد دارد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- تشخیص آنمی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12
- افتراق بین کمبود B12 و فولیک اسید
- بررسی بیماران با علائم عصبی مانند بی‌حسی، گزگز، یا ضعف
- پایش درمان با مکمل‌های B12
- بررسی بیماران با بیماری‌های گوارشی مانند گاستریت آتروفیک یا بیماری کرون
- ارزیابی بیماران گیاه‌خوار یا با رژیم غذایی محدود
- بررسی علل افسردگی، اختلالات حافظه، یا زوال عقل
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
ویتامین B12 در بدن برای سنتز نوکلئوتیدها، متیلاسیون DNA، و عملکرد طبیعی سیستم عصبی ضروری است. این ویتامین از طریق رژیم غذایی جذب می‌شود و برای جذب آن، وجود فاکتور داخلی که توسط سلول‌های پاریتال معده ترشح می‌شود، ضروری است. پس از جذب در ایلئوم، B12 در کبد ذخیره می‌شود.
کمبود B12 می‌تواند ناشی از کاهش جذب، بیماری‌های گوارشی، یا مصرف ناکافی باشد. سطح سرمی B12 نشان‌دهنده وضعیت تغذیه‌ای و جذب فعلی است، اما در برخی موارد نیاز به بررسی سطح متیل‌مالونیک اسید و هموسیستئین نیز وجود دارد.
علائم بالینی مرتبط با کمبود ویتامین B12
در آنمی مگالوبلاستیک:
- ضعف عمومی و خستگی
- رنگ‌پریدگی پوست و مخاط
- تنگی نفس
- ضربان قلب بالا
- زبان صاف و قرمز
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
در درگیری عصبی:
- بی‌حسی یا گزگز اندام‌ها
- ضعف عضلانی
- اختلال در تعادل و راه‌رفتن
- کاهش حافظه و تمرکز
- افسردگی یا تحریک‌پذیری
- زوال عقل در سالمندان
- نوروپاتی محیطی
آزمایش‌های مکمل
- CBC برای بررسی آنمی و شاخص‌های گلبول قرمز
- فولیک اسید برای افتراق علل آنمی مگالوبلاستیک
- سطح متیل‌مالونیک اسید و هموسیستئین
- آزمایش‌های عملکرد کبدی و کلیوی
- بررسی آنتی‌بادی ضد فاکتور داخلی و ضد سلول پاریتال
- آزمایش جذب شیلینگ در موارد خاص
- بررسی سطح ترانس‌کوبالامین
- MRI مغز در موارد اختلالات شناختی
- آزمایش‌های روان‌سنجی در سالمندان
- بررسی سطح B12 داخل گلبولی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام کمبود ویتامین B12 می‌تواند از بروز آنمی شدید، اختلالات عصبی غیرقابل برگشت، و کاهش عملکرد شناختی جلوگیری کند. درمان با مکمل‌های خوراکی یا تزریقی می‌تواند به‌سرعت علائم را بهبود بخشد. در سالمندان، شناسایی زودهنگام می‌تواند از زوال عقل پیشگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آنمی شدید و ناتوان‌کننده
- نوروپاتی محیطی غیرقابل برگشت
- زوال عقل یا اختلالات شناختی
- افسردگی یا اختلالات خلقی
- کاهش کیفیت زندگی
- نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- اختلالات حرکتی و تعادلی
عوامل کاهش‌دهنده سطح ویتامین B12
- بیماری‌های گوارشی مانند گاستریت آتروفیک، بیماری کرون، یا سلیاک
- جراحی معده یا ایلئوم
- سوءتغذیه یا رژیم گیاه‌خواری
- مصرف داروهایی مانند متفورمین یا مهارکننده‌های پمپ پروتون
- کمبود فاکتور داخلی
- افزایش نیاز در بارداری یا بیماری‌های مزمن
- همودیالیز
عوامل افزایش‌دهنده سطح ویتامین B12
- مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی
- بیماری‌های کبدی با آزادسازی B12 ذخیره‌شده
- لوسمی یا بیماری‌های نئوپلاستیک
- مصرف زیاد غذاهای حیوانی
- شرایط التهابی با افزایش سنتز پروتئین‌های فاز حاد
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society of Hematology
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Nutrition
- CDC Guidelines on Vitamin B12 Deficiency