نام آزمایش: Folic Acid/ اسید فولیک
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Folic Acid برای اندازه‌گیری سطح این ویتامین محلول در آب در خون انجام می‌شود. فولیک اسید یا ویتامین B9 نقش حیاتی در سنتز DNA، تقسیم سلولی، و تولید گلبول‌های قرمز دارد. کمبود آن می‌تواند منجر به آنمی مگالوبلاستیک، اختلالات عصبی، و در دوران بارداری باعث نقص‌های مادرزادی شود.
این آزمایش در بررسی علل آنمی، ارزیابی تغذیه‌ای، پایش بیماران با سوءجذب، و بررسی زنان باردار یا در سن باروری کاربرد دارد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- تشخیص آنمی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولیک اسید
- افتراق بین کمبود فولیک اسید و ویتامین B12
- بررسی بیماران با سوءتغذیه یا سوءجذب
- پایش درمان با مکمل‌های فولیک اسید
- ارزیابی زنان باردار برای پیشگیری از نقص لوله عصبی جنین
- بررسی بیماران با بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک یا بیماری کرون
- بررسی بیماران با مصرف داروهای ضد‌فولات مانند متوترکسات
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
فولیک اسید در بدن به فرم فعال خود یعنی تتراهیدروفولات تبدیل می‌شود و در واکنش‌های متابولیکی مرتبط با سنتز نوکلئوتیدها و متیلاسیون DNA نقش دارد. این ویتامین در روده باریک جذب می‌شود و ذخایر آن در کبد نگهداری می‌شود. کمبود فولیک اسید باعث اختلال در تقسیم سلولی، به‌ویژه در مغز استخوان، و تولید گلبول‌های قرمز بزرگ و نابالغ می‌شود.
سطح فولیک اسید سرم نشان‌دهنده وضعیت تغذیه‌ای اخیر است، در حالی‌که سطح داخل گلبولی آن وضعیت بلندمدت را بهتر نشان می‌دهد.
علائم بالینی مرتبط با کمبود فولیک اسید
در آنمی مگالوبلاستیک:
- ضعف عمومی و خستگی
- رنگ‌پریدگی پوست و مخاط
- تنگی نفس در فعالیت
- ضربان قلب بالا
- زخم‌های دهانی یا زبان صاف و قرمز
- کاهش اشتها
- تحریک‌پذیری یا افسردگی
- درگیری عصبی خفیف
در بارداری:
- افزایش خطر نقص لوله عصبی جنین مانند اسپینا بیفیدا
- افزایش خطر زایمان زودرس
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
- افزایش خطر پره‌اکلامپسی
آزمایش‌های مکمل
- CBC برای بررسی آنمی و شاخص‌های گلبول قرمز
- ویتامین B12 برای افتراق علل آنمی مگالوبلاستیک
- سطح هموسیستئین و متیل‌مالونیک اسید
- آزمایش‌های عملکرد کبدی و کلیوی
- بررسی سطح آهن، فریتین و ترانسفرین
- آزمایش‌های جذب روده‌ای در موارد سوءجذب
- بررسی سطح داخل گلبولی فولیک اسید
- آزمایش‌های غربالگری بارداری
- بررسی سطح داروهای ضد‌فولات در بیماران تحت درمان
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام کمبود فولیک اسید می‌تواند از بروز آنمی شدید، اختلالات عصبی، و عوارض بارداری جلوگیری کند. درمان با مکمل‌های خوراکی یا تزریقی می‌تواند به‌سرعت علائم را بهبود بخشد. در زنان باردار، مصرف پیشگیرانه فولیک اسید می‌تواند از نقص‌های مادرزادی جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آنمی شدید و ناتوان‌کننده
- اختلالات عصبی غیرقابل برگشت
- نقص‌های مادرزادی در جنین
- زایمان زودرس یا مرگ داخل رحمی
- کاهش کیفیت زندگی
- نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت
- اختلالات شناختی یا رفتاری
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
عوامل کاهش‌دهنده سطح فولیک اسید
- سوءتغذیه یا رژیم غذایی فاقد سبزیجات برگ‌دار
- سوءجذب در بیماری‌های گوارشی
- مصرف داروهای ضد‌فولات مانند متوترکسات، فنی‌توئین، یا سولفاسالازین
- مصرف الکل
- بارداری یا افزایش نیاز متابولیکی
- همودیالیز
- بیماری‌های مزمن یا التهابی
عوامل افزایش‌دهنده سطح فولیک اسید
- مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی
- رژیم غذایی غنی از فولات
- شرایط التهابی با افزایش سنتز پروتئین‌های فاز حاد
- مصرف داروهای خاص مانند قرص‌های ضدبارداری
- افزایش جذب در برخی بیماری‌ها
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society of Hematology
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Nutrition
- CDC Guidelines on Folic Acid and Pregnancy