نام آزمایش: Erythropoietin – EPO / اریتروپوییتین
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Erythropoietin برای اندازه‌گیری سطح هورمون اریتروپویتین در خون انجام می‌شود. این هورمون توسط سلول‌های بینابینی کلیه تولید می‌شود و نقش اصلی آن تحریک مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز است. سطح این هورمون تحت تأثیر میزان اکسیژن خون تنظیم می‌شود، به‌طوری‌که در شرایط هیپوکسی یا کم‌اکسیژنی، تولید آن افزایش می‌یابد.
این آزمایش در ارزیابی علل آنمی، بررسی پلی‌سایتمی، و پایش بیماران تحت درمان با داروهای محرک اریتروپویتین کاربرد دارد. همچنین در بیماران با نارسایی کلیوی، سطح این هورمون می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد باقی‌مانده کلیه باشد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی علل آنمی، به‌ویژه در بیماران با نارسایی کلیوی
- افتراق بین پلی‌سایتمی اولیه و ثانویه
- پایش درمان با داروهای محرک اریتروپویتین مانند اپوتین آلفا
- ارزیابی بیماران با تومورهای تولیدکننده EPO مانند کارسینوم کلیه یا هپاتوسلولار
- بررسی بیماران با هیپوکسی مزمن مانند بیماری‌های ریوی یا قلبی
- بررسی اختلالات مغز استخوان مانند سندرم‌های میلودیس‌پلاستیک
- ارزیابی عملکرد کلیوی در بیماران دیالیزی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
اریتروپویتین یک گلیکوپروتئین است که در پاسخ به کاهش اکسیژن بافتی توسط کلیه تولید می‌شود. این هورمون به گیرنده‌های خاصی در سلول‌های پیش‌ساز اریتروئیدی در مغز استخوان متصل شده و باعث تکثیر، تمایز، و بقای آن‌ها می‌شود. در شرایط طبیعی، سطح EPO با سطح هموگلوبین و اکسیژن خون تنظیم می‌شود.
در آنمی ناشی از نارسایی کلیوی، تولید EPO کاهش می‌یابد. در مقابل، در پلی‌سایتمی ثانویه ناشی از هیپوکسی، سطح EPO افزایش می‌یابد. در پلی‌سایتمی ورا که یک بیماری نئوپلاستیک است، سطح EPO معمولاً پایین یا نرمال باقی می‌ماند.
علائم بالینی مرتبط با اختلال در سطح EPO
در کاهش سطح EPO :
- آنمی مقاوم به درمان
- ضعف عمومی و خستگی
- رنگ‌پریدگی
- تنگی نفس در فعالیت
- کاهش تحمل فیزیکی
- نارسایی کلیوی مزمن
- نیاز به تزریق خون یا داروهای محرک اریتروپویتین
در افزایش سطح EPO :
- افزایش هموگلوبین و هماتوکریت
- سردرد، سرگیجه، تاری دید
- خارش پس از حمام
- ترومبوز وریدی یا شریانی
- بزرگی طحال
- درگیری قلبی یا مغزی
- افزایش ویسکوزیته خون
آزمایش‌های مکمل
- CBC برای بررسی هموگلوبین، هماتوکریت، و شاخص‌های گلبول قرمز
- بیوپسی مغز استخوان در موارد مشکوک به بیماری‌های نئوپلاستیک
- بررسی عملکرد کلیوی شامل کراتینین و BUN
- آزمایش‌های گاز خون شریانی برای بررسی هیپوکسی
- بررسی سطح آهن، فریتین، و ترانسفرین
- آزمایش‌های عملکرد کبدی در موارد تومورهای هپاتوسلولار
- تصویربرداری کلیه برای بررسی تومورهای تولیدکننده EPO
- بررسی سطح ریتیکولوسیت برای ارزیابی پاسخ مغز استخوان
- آزمایش‌های ژنتیکی در موارد پلی‌سایتمی ورا
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام اختلال در سطح EPO می‌تواند از بروز آنمی شدید، ترومبوز، یا نارسایی اندام‌ها جلوگیری کند. در بیماران با نارسایی کلیوی، درمان زودهنگام با داروهای محرک اریتروپویتین می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد. همچنین در بیماران با پلی‌سایتمی، تشخیص دقیق می‌تواند از بروز سکته مغزی یا قلبی جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آنمی شدید و نیاز به تزریق خون مکرر
- نارسایی قلبی ناشی از کم‌خونی
- ترومبوز وریدی یا شریانی
- سکته مغزی یا قلبی
- نارسایی کلیوی پیشرفته
- کاهش کیفیت زندگی
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
- نیاز به درمان‌های تهاجمی و پرهزینه
عوامل افزایش‌دهنده سطح EPO
- هیپوکسی مزمن ناشی از بیماری‌های ریوی یا قلبی
- زندگی در ارتفاعات بالا
- تومورهای کلیوی یا کبدی تولیدکننده EPO
- مصرف داروهای محرک اریتروپویتین
- کم‌خونی شدید با پاسخ جبرانی
- بیماری‌های نئوپلاستیک خاص
عوامل کاهش‌دهنده سطح EPO
- نارسایی کلیوی مزمن
- بیماری‌های التهابی مزمن
- پلی‌سایتمی ورا
- اختلالات مغز استخوان
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده مغز استخوان
- دیابت با درگیری کلیوی
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society of Nephrology
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Haematology
- CDC Guidelines on Anemia and Kidney Disease