نام آزمایش : Indirect Coombsیا کومبس غیر مستقیم
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Coombs غیرمستقیم برای شناسایی آنتی‌بادی‌های آزاد ضد گلبول قرمز در سرم بیمار انجام می‌شود. این آزمایش به‌ویژه در بررسی ناسازگاری خونی پیش از انتقال خون، ارزیابی مادران باردار با خطر ناسازگاری Rh، و بررسی ایمنی‌سازی فعال علیه آنتی‌ژن‌های گلبول قرمز کاربرد دارد. برخلاف آزمایش مستقیم که آنتی‌بادی‌های متصل به سطح گلبول قرمز را بررسی می‌کند، آزمایش غیرمستقیم آنتی‌بادی‌های آزاد در پلاسما را شناسایی می‌کند.
این آزمایش یکی از ابزارهای حیاتی در طب انتقال خون و مراقبت‌های بارداری است و در پیشگیری از واکنش‌های همولیتیک نقش کلیدی دارد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی ناسازگاری Rh در مادران باردار
- غربالگری پیش از انتقال خون برای شناسایی آنتی‌بادی‌های غیرخود
- پایش ایمنی‌سازی فعال در بیماران دریافت‌کننده خون
- بررسی بیماران با سابقه واکنش همولیتیک پس از انتقال خون
- ارزیابی خطر بیماری همولیتیک نوزاد
- بررسی آنتی‌بادی‌های ضد آنتی‌ژن‌های خاص یا گروه های فرعی خون مانند Kell، Duffy یا Kidd
- پایش پاسخ به تزریق ایمونوگلوبولین ضد Rh
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
در برخی افراد، آنتی‌بادی‌هایی علیه آنتی‌ژن‌های سطحی گلبول قرمز تولید می‌شود که در پلاسما به‌صورت آزاد وجود دارند. در آزمایش Coombs غیرمستقیم، سرم بیمار با گلبول‌های قرمز استاندارد حاوی آنتی‌ژن‌های شناخته‌شده انکوبه می‌شود. سپس آنتی‌گلوبولین ضد انسانی اضافه می‌شود تا در صورت وجود آنتی‌بادی‌های متصل‌شده، واکنش آگلوتیناسیون رخ دهد.
این واکنش نشان‌دهنده وجود آنتی‌بادی‌های فعال در سرم است که در صورت انتقال خون ناسازگار یا بارداری با جنین Rh مثبت، می‌توانند باعث همولیز شوند.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در مادران باردار با ناسازگاری Rh :
- افزایش بیلی‌روبین در نوزاد
- آنمی شدید جنینی
- هیدروپس فتالیس یا تورم عمومی جنین
- نیاز به تعویض خون پس از تولد
- زردی شدید در روزهای اول تولد
- مرگ داخل رحمی
در بیماران دریافت‌کننده خون:
- تب و لرز پس از انتقال
- درد پشت یا شکم
- ادرار تیره
- کاهش فشار خون
- هموگلوبینوری
- نارسایی کلیوی
- شوک همولیتیک
آزمایش‌های مکمل
- آزمایش Coombs مستقیم برای بررسی آنتی‌بادی‌های متصل
- بررسی گروه خونی ABO و Rh
- آنتی‌ژن‌تایپینگ گلبول‌های قرمز
- بررسی سطح بیلی‌روبین و هموگلوبین
- CBC برای بررسی آنمی و رتیکولوسیت
- آزمایش‌های عملکرد کلیوی در موارد همولیز
- بررسی سطح آنتی‌بادی‌های خاص با پنل آنتی‌ژن
- آزمایش‌های تصویربرداری جنینی در بارداری‌های پرخطر
- بررسی سطح ایمونوگلوبولین ضد Rh پس از تزریق
- کشت خون در موارد مشکوک به عفونت همزمان
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام آنتی‌بادی‌های آزاد در سرم می‌تواند از بروز واکنش‌های همولیتیک شدید پس از انتقال خون یا در دوران بارداری جلوگیری کند. در مادران Rh منفی، شناسایی آنتی‌بادی‌ها می‌تواند منجر به اقدامات پیشگیرانه مانند تزریق ایمونوگلوبولین ضد Rh شود. همچنین در بیماران دریافت‌کننده خون، غربالگری دقیق می‌تواند از بروز شوک همولیتیک جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- بیماری همولیتیک شدید نوزاد
- مرگ جنین یا نوزاد
- واکنش‌های همولیتیک پس از انتقال خون
- نارسایی کلیوی یا قلبی
- شوک و افت فشار خون
- نیاز به تعویض خون یا درمان‌های تهاجمی
- کاهش کیفیت زندگی
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
عوامل مثبت‌شونده آزمایش
- ایمنی‌سازی فعال علیه آنتی‌ژن‌های گلبول قرمز
- ناسازگاری Rh یا ABO
- سابقه انتقال خون یا بارداری
- بیماری‌های خودایمنی
- مصرف داروهای خاص
- واکسیناسیون یا مواجهه با آنتی‌ژن‌های خارجی
عوامل منفی‌شونده آزمایش
- عدم وجود آنتی‌بادی‌های آزاد
- مراحل اولیه ایمنی‌سازی
- تزریق موفق ایمونوگلوبولین ضد Rh
- نقص ایمنی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده
- نمونه‌گیری نادرست یا نگهداری نامناسب
- درمان موفق بیماری زمینه‌ای
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Association of Blood Banks
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Haematology
- CDC Guidelines on Blood Safety and Pregnancy