نام آزمایش: Direct Coombs یا کومبس مستقیم
توضیح کلی آزمایش
آزمایش Coombs مستقیم برای شناسایی آنتی‌بادی‌هایی طراحی شده که به سطح گلبول‌های قرمز بیمار متصل شده‌اند. این آزمایش در تشخیص بیماری‌های همولیتیک خودایمنی، ناسازگاری خونی و واکنش‌های پس از انتقال خون کاربرد دارد. در این روش، گلبول‌های قرمز بیمار با آنتی‌گلوبولین ضد انسانی ترکیب می‌شوند تا در صورت وجود آنتی‌بادی‌های متصل، واکنش آگلوتیناسیون رخ دهد.
این آزمایش یکی از ابزارهای کلیدی در بررسی آنمی‌های همولیتیک با منشأ ایمنی است و در مواردی که علت همولیز مشخص نیست، اطلاعات حیاتی فراهم می‌کند.
کاربردهای بالینی آزمایش
- تشخیص کم‌خونی همولیتیک خودایمنی
- بررسی ناسازگاری Rh در نوزادان و مادران باردار
- ارزیابی واکنش‌های همولیتیک پس از انتقال خون
- بررسی آنمی‌های مقاوم به درمان با علائم همولیز
- پایش بیماران با بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس
- بررسی بیماران با افزایش بیلی‌روبین غیرمستقیم و رتیکولوسیت
- افتراق بین همولیز ایمنی و غیرایمنی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
در شرایط پاتولوژیک، آنتی‌بادی‌هایی از نوع IgG یا کمپلمان ممکن است به سطح گلبول‌های قرمز متصل شوند. این اتصال باعث تخریب سلول‌ها توسط سیستم ایمنی می‌شود. در آزمایش Coombs مستقیم، گلبول‌های قرمز بیمار جدا شده و با آنتی‌گلوبولین ضد انسانی ترکیب می‌شوند. اگر آنتی‌بادی یا کمپلمان روی سطح سلول‌ها وجود داشته باشد، واکنش آگلوتیناسیون قابل مشاهده خواهد بود.
این واکنش نشان‌دهنده وجود همولیز ایمنی فعال در بدن است و شدت آن با میزان آگلوتیناسیون قابل ارزیابی است.
علائم بالینی مرتبط با مثبت شدن آزمایش
در بیماران با همولیز ایمنی:
- زردی پوست و چشم‌ها
- رنگ‌پریدگی و ضعف عمومی
- ادرار تیره
- بزرگی طحال
- افزایش بیلی‌روبین غیرمستقیم
- افزایش رتیکولوسیت
- کاهش هموگلوبین
- در موارد شدید، نارسایی قلبی یا کلیوی
در نوزادان با ناسازگاری Rh :
- زردی شدید در روزهای اول تولد
- آنمی شدید
- تورم عمومی بدن
- نیاز به تعویض خون
- خطر مرگ داخل رحمی یا پس از تولد
آزمایش‌های مکمل
- CBC برای بررسی آنمی و شاخص‌های گلبول قرمز
- بیلی‌روبین مستقیم و غیرمستقیم
- LDH و هپتوگلوبین برای بررسی همولیز
- آزمایش Coombs غیرمستقیم برای بررسی آنتی‌بادی‌های آزاد
- بررسی گروه خونی ABO و Rh
- آزمایش‌های عملکرد کلیوی در موارد هموگلوبینوری
- بررسی سطح IgG و کمپلمان
- تصویربرداری از طحال در موارد بزرگی
- بررسی سطح رتیکولوسیت برای ارزیابی پاسخ مغز استخوان
- آزمایش‌های خودایمنی مانند ANA و Anti-dsDNA
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام همولیز ایمنی می‌تواند از پیشرفت آنمی شدید، نارسایی اندام‌ها، یا مرگ نوزاد جلوگیری کند. در بیماران با بیماری‌های خودایمنی، شناسایی دقیق علت همولیز می‌تواند مسیر درمانی را مشخص کند. همچنین در موارد انتقال خون، تشخیص سریع واکنش‌های همولیتیک می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- آنمی شدید و ناتوان‌کننده
- نارسایی قلبی یا کلیوی
- مرگ نوزاد ناشی از ناسازگاری Rh
- نیاز به درمان‌های تهاجمی مانند تعویض خون
- کاهش کیفیت زندگی
- شوک همولیتیک
- آسیب مغزی ناشی از بیلی‌روبین بالا
- مرگ در موارد شدید و درمان‌نشده
عوامل مثبت‌شونده آزمایش
- وجود آنتی‌بادی‌های IgG یا کمپلمان متصل به گلبول قرمز
- بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید
- ناسازگاری Rh یا ABO
- دریافت خون ناسازگار
- مصرف داروهایی مانند پنی‌سیلین یا متیل‌دوپا
- عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
عوامل منفی‌شونده آزمایش
- عدم وجود آنتی‌بادی‌های متصل
- مراحل اولیه بیماری قبل از تولید آنتی‌بادی
- نقص ایمنی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
- نمونه‌گیری نادرست یا نگهداری نامناسب
- درمان موفق با کورتیکواستروئید یا ایمونوگلوبولین
- بیماری‌های غیرایمنی با علائم مشابه
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Association of Blood Banks
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- British Journal of Haematology
- CDC Blood Safety Guidelines