نام آزمایش : JAK2 V617F Mutation Analysis

توضیح کلی آزمایش

جهش JAK2 V617F یکی از شایع‌ترین موتاسیون‌های ژنتیکی در بیماری‌های نئوپلاستیک میلوپرولیفراتیو (MPNs) است. این جهش در ژن JAK2 (Janus Kinase 2) رخ می‌دهد که مسئول انتقال سیگنال‌های رشد و تمایز سلولی از گیرنده‌های سطح سلول به داخل سلول است. جهش V617F باعث فعال شدن دائمی مسیر JAK-STAT می‌شود، که منجر به تکثیر غیرقابل کنترل سلول‌های خونی می‌گردد.

آزمایش JAK2 V617F برای شناسایی این موتاسیون در بیماران مشکوک به پلی‌سایتمی ورا (PV)، ترومبوسیتمی اساسی (ET)، و میلوفیبروز اولیه (PMF) انجام می‌شود. این آزمایش به‌عنوان یک ابزار تشخیصی، طبقه‌بندی بیماری، و گاهی پیش‌آگهی بیماری کاربرد دارد.

کاربردهای بالینی آزمایش

• تشخیص پلی‌سایتمی ورا در بیماران با افزایش هموگلوبین یا هماتوکریت
• تشخیص ترومبوسیتمی اساسی در بیماران با افزایش پلاکت
• تشخیص میلوفیبروز اولیه در بیماران با آنمی، اسپلنومگالی، و تغییرات مغز استخوان
• افتراق بین MPN و سایر علل ثانویه افزایش سلول‌های خونی
• پایش پاسخ به درمان‌های هدفمند مانند مهارکننده‌های JAK
• بررسی پیش‌آگهی بیماری و خطر ترومبوز
• ارزیابی بیماران با ترومبوز غیرمعمول مانند ترومبوز ورید پورت یا مغزی

فیزیولوژی و مکانیسم جهش

ژن JAK2 در کروموزوم 9 قرار دارد و پروتئین آن در انتقال سیگنال از گیرنده‌های سیتوکینی مانند EPO، TPO، و G-CSF نقش دارد. جهش V617F یک تغییر نقطه‌ای است که باعث جایگزینی والین با فنیل‌آلانین در موقعیت 617 می‌شود. این تغییر باعث فعال شدن خودبه‌خودی پروتئین JAK2 و تحریک دائمی مسیر JAK-STAT می‌شود، که منجر به تکثیر سلول‌های میلوئیدی بدون نیاز به سیگنال‌های خارجی می‌گردد.

علائم بالینی مرتبط با جهش JAK2 V617F

در پلی‌سایتمی ورا:

• افزایش هموگلوبین و هماتوکریت
• سردرد، سرگیجه، تاری دید
• خارش شدید پس از حمام
• ترومبوز وریدی یا شریانی
• اسپلنومگالی
• خونریزی‌های غیرطبیعی
• نقرس یا افزایش اسید اوریک

در ترومبوسیتمی اساسی:

• افزایش پلاکت بدون علت ثانویه
• ترومبوز یا خونریزی
• سردرد، اختلالات بینایی
• درد انگشتان یا ایسکمی محیطی
• اسپلنومگالی خفیف

در میلوفیبروز اولیه:

• آنمی شدید
• اسپلنومگالی قابل لمس
• تعریق شبانه، کاهش وزن
• درد استخوان
• اسمیر خون با سلول‌های اشک‌مانند (Teardrop cells)
• فیبروز مغز استخوان در بیوپسی

آزمایش‌های مکمل

• CBC  با بررسی دقیق هموگلوبین، هماتوکریت، پلاکت و WBC
• اسمیر خون محیطی
• بیوپسی مغز استخوان برای بررسی فیبروز یا هایپرپلازی
• سطح EPO برای افتراق PV از علل ثانویه
• آزمایش‌های آهن، فریتین، و ترانسفرین
• بررسی جهش‌های CALR و MPL در موارد JAK2 منفی
• آزمایش‌های انعقادی در موارد ترومبوز
• LDH و بیلی‌روبین برای بررسی همولیز
• بررسی سطح اسید اوریک و کراتینین

ضرورت تشخیص زودهنگام

تشخیص زودهنگام جهش JAK2 V617F می‌تواند مسیر درمانی را مشخص کرده و از بروز ترومبوز، خونریزی، یا نارسایی مغز استخوان جلوگیری کند. درمان زودهنگام با آسپرین، فلبوتومی، یا مهارکننده‌های JAK مانند رولوکسیتینیب می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد و خطر عوارض را کاهش دهد.

عوارض تشخیص دیرهنگام

• ترومبوز وریدی یا شریانی با خطر مرگ
• سکته مغزی یا قلبی
• خونریزی‌های شدید
• فیبروز مغز استخوان و نارسایی هماتوپوئز
• تبدیل به لوسمی میلوئیدی حاد (AML)
• ناتوانی حرکتی یا شناختی
• کاهش کیفیت زندگی
• نیاز به پیوند مغز استخوان در مراحل پیشرفته

عوامل افزایش‌دهنده بروز جهش

• زمینه ژنتیکی و خانوادگی
• سن بالا
• مواجهه با مواد شیمیایی یا اشعه
• بیماری‌های التهابی مزمن
• اختلالات اپی‌ژنتیکی

عوامل کاهش‌دهنده فعالیت جهش

• درمان با مهارکننده‌های JAK مانند رولوکسیتینیب
• فلبوتومی منظم در PV
• کنترل دقیق فشار خون و چربی خون
• مصرف آسپرین در موارد ترومبوز
• پیوند مغز استخوان در موارد پیشرفته
• درمان با اینترفرون آلفا در موارد خاص

منابع

• UpToDate
• Lab Tests Online
• Mayo Clinic
• PubMed
• WHO Classification of Myeloid Neoplasms
• American Society of Hematology
• Harrison’s Principles of Internal Medicine
• European LeukemiaNet Guidelines