نام آزمایش : Immunofixation Electrophoresis (IFE)

توضیح کلی

الکتروفورز ایمونوفیکساسیون (IFE) یک روش تخصصی آزمایشگاهی برای شناسایی و تعیین نوع ایمونوگلوبولین‌های مونوکلونال در سرم یا ادرار است. این آزمایش برای تشخیص دقیق اختلالات پلاسماسل مانند مولتیپل میلوما، آمیلوئیدوز AL،  Waldenström’s  Macroglobulinemia، و  MGUS استفاده می‌شود. برخلاف الکتروفورز پروتئین سرم (SPEP) که فقط الگوی کلی پروتئین‌ها را نشان می‌دهد،  IFE قادر است نوع زنجیره سنگین و زنجیره سبک (کاپا یا لامبدا) را به‌صورت دقیق مشخص کند.

کاربردهای بالینی آزمایش

• تشخیص مولتیپل میلوما و تعیین نوع ایمونوگلوبولین مونوکلونال
• افتراق بین MGUS و بیماری‌های بدخیم پلاسماسل
• تشخیص آمیلوئیدوز AL با منشأ ایمونوگلوبولینی
• بررسی Waldenström’s Macroglobulinemia
• پایش پاسخ به درمان در بیماران مبتلا به میلوما یا آمیلوئیدوز
• بررسی پروتئین‌های مونوکلونال در ادرار (Bence Jones Protein)
• ارزیابی بیماران با هیپرکلسمی، کم‌خونی، یا ضایعات استخوانی
• بررسی اختلالات ایمونوگلوبولینی در لنفوم‌ها یا بیماری‌های خودایمنی

اصول فنی و فیزیولوژی آزمایش

در این روش، نمونه سرم یا ادرار ابتدا تحت الکتروفورز قرار می‌گیرد تا پروتئین‌ها بر اساس بار الکتریکی و اندازه‌شان جدا شوند. سپس آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه زنجیره‌های سنگین و سبک به ژل اضافه می‌شوند تا با پروتئین‌های هدف واکنش دهند. این واکنش باعث تثبیت باندهای ایمونوگلوبولینی خاص می‌شود که با رنگ‌آمیزی قابل مشاهده‌اند.

IFE   قادر است وجود یک کلون خاص از سلول‌های پلاسما را نشان دهد که فقط یک نوع زنجیره سنگین و سبک تولید می‌کنند. این ویژگی برای تشخیص بیماری‌های کلونال بسیار حیاتی است.

علائم بالینی مرتبط با وجود پروتئین مونوکلونال

در مولتیپل میلوما:

• کم‌خونی مقاوم
• درد استخوانی ، به‌ویژه در ستون فقرات و لگن
• هیپرکلسمی با علائم تهوع ، یبوست ، گیجی
• نارسایی کلیوی
• ضعف عمومی و کاهش وزن
• عفونت‌های مکرر
• ضایعات لیتیک استخوانی در تصویربرداری
• پروتئینوری یا Bence Jones Protein در ادرار

در آمیلوئیدوز AL :

• نارسایی قلبی با ضخامت دیواره بطن
• نارسایی کلیوی با پروتئینوری شدید
• بزرگ شدن زبان (ماکروگلوسیا)
• کبودی اطراف چشم
• اختلالات عصبی محیطی
• اسپلنومگالی یا هپاتومگالی

در Waldenström’s Macroglobulinemia :

• افزایش IgM مونوکلونال
• ویسکوزیته بالای خون
• سردرد، تاری دید، خونریزی
• اسپلنومگالی
• نارسایی مغز استخوان

آزمایش‌های مکمل

• Serum Protein Electrophoresis (SPEP)
• Free Light Chain Assay (Kappa و Lambda)
• Urine Protein Electrophoresis و Bence Jones Protein
• CBC  و اسمیر خون محیطی
• سطح کراتینین، BUN، و کلسیم
• بیوپسی مغز استخوان برای بررسی سلول‌های پلاسما
• MRI  یا CT برای بررسی ضایعات استخوانی
• بیوپسی چربی شکمی یا بافت قلبی در موارد آمیلوئیدوز
• آزمایش‌های ایمونوگلوبولین IgG، IgA، IgM

ضرورت تشخیص زودهنگام

تشخیص زودهنگام پروتئین مونوکلونال با IFE می‌تواند از پیشرفت مولتیپل میلوما، نارسایی کلیوی، و آسیب استخوانی جلوگیری کند. درمان با داروهای ضدپلاسماسل مانند بورتزومیب، لنالیدومید، یا داروهای ایمونوتراپی در مراحل اولیه اثربخشی بیشتری دارد. در آمیلوئیدوز، تشخیص زودهنگام می‌تواند از نارسایی قلبی یا کلیوی غیرقابل برگشت جلوگیری کند.

عوارض تشخیص دیرهنگام

• نارسایی کلیوی و نیاز به دیالیز
• شکستگی‌های پاتولوژیک استخوان
• نارسایی قلبی مقاوم
• اختلالات عصبی و حرکتی
• کاهش کیفیت زندگی
• مرگ ناشی از عفونت یا نارسایی اندام‌ها
• نیاز به پیوند مغز استخوان در مراحل پیشرفته
• تجمع آمیلوئید در بافت‌های حیاتی

عوامل مثبت‌شونده آزمایش IFE

• مولتیپل میلوما با تولید ایمونوگلوبولین مونوکلونال
• آمیلوئیدوز AL
• Waldenström’s Macroglobulinemia
• MGUS  با تولید پروتئین مونوکلونال
• لنفوم‌های خاص
• نارسایی کلیوی با کاهش دفع پروتئین‌ها

عوامل منفی‌شونده آزمایش IFE

• درمان موفق با داروهای ضدپلاسماسل
• پیوند مغز استخوان
• کنترل بیماری زمینه‌ای
• کاهش تولید کلونال سلول‌های پلاسما
• درمان آمیلوئیدوز با داروهای هدفمند
• بهبود عملکرد کلیوی و کاهش پروتئینوری

منابع

• UpToDate
• Lab Tests Online
• Mayo Clinic
• PubMed
• International Myeloma Working Group (IMWG)
• American Society of Hematology
• Harrison’s Principles of Internal Medicine
• British Journal of Haematology