نام آزمایش :  JAK2 Exon 12 Mutation Analysis 

توضیح کلی

جهش‌های موجود در اگزون ۱۲ ژن JAK2 یکی از علل نادر اما مهم در بیماری پلی‌سایتمی ورا (Polycythemia Vera – PV) هستند، به‌ویژه در بیمارانی که فاقد جهش شایع‌تر JAK2 V617F هستند. این جهش‌ها باعث فعال‌سازی غیرقابل کنترل مسیر JAK-STAT می‌شوند که منجر به افزایش تولید سلول‌های خونی، به‌ویژه گلبول‌های قرمز، می‌گردد. آزمایشJAK2 Exon 12 Mutation Analysis برای شناسایی این جهش‌ها در بیماران مشکوک به PV با JAK2 V617F منفی انجام می‌شود.

این آزمایش به‌صورت مولکولی و با استفاده از تکنیک‌هایی مانند PCR و توالی‌یابی مستقیم انجام می‌شود و در تشخیص دقیق، طبقه‌بندی بیماری، و انتخاب درمان مناسب نقش دارد.

کاربردهای بالینی آزمایش

• تشخیص پلی‌سایتمی ورا در بیماران با افزایش هموگلوبین و هماتوکریت و JAK2 V617F منفی
• افتراق بین PV و پلی‌سایتمی ثانویه ناشی از هیپوکسی یا تومورها
• بررسی علت افزایش گلبول‌های قرمز در بیماران جوان یا بدون علائم ترومبوز
• پایش بیماران تحت درمان با مهارکننده‌های JAK یا فلبوتومی
• بررسی پیش‌آگهی بیماری و خطر ترومبوز
• ارزیابی بیماران با ترومبوز غیرمعمول مانند ترومبوز ورید پورت یا مغزی
• بررسی خانوادگی در موارد PV با جهش اگزون ۱۲

فیزیولوژی و مکانیسم جهش

ژن JAK2 در کروموزوم 9 قرار دارد و پروتئین آن در انتقال سیگنال از گیرنده‌های سیتوکینی مانند EPO، TPO، و G-CSF نقش دارد. جهش‌های اگزون ۱۲ معمولاً شامل حذف، درج یا جایگزینی نوکلئوتیدها هستند که منجر به تغییر ساختار پروتئین و فعال‌سازی خودبه‌خودی آن می‌شوند. این فعال‌سازی باعث تحریک دائمی مسیر JAK-STAT و افزایش تولید سلول‌های خونی می‌شود، به‌ویژه گلبول‌های قرمز.

علائم بالینی مرتبط با جهش JAK2 Exon 12

در بیماران مبتلا به PV با جهش اگزون ۱۲:

• افزایش هموگلوبین و هماتوکریت
• سردرد، سرگیجه، تاری دید
• خارش شدید پس از حمام
• ترومبوز وریدی یا شریانی
• اسپلنومگالی
• نقرس یا افزایش اسید اوریک
• در موارد نادر، خونریزی‌های غیرطبیعی
• درگیری قلبی یا مغزی در موارد پیشرفته

نکته مهم این است که بیماران با جهش اگزون ۱۲ ممکن است سطح EPO پایین و اسمیر خون با ویژگی‌های PV داشته باشند، اما آزمایشJAK2 V617F  منفی باشد، که نیاز به بررسی اگزون ۱۲ را مطرح می‌کند.

آزمایش‌های مکمل

• CBC  با بررسی دقیق هموگلوبین، هماتوکریت، پلاکت و WBC
• اسمیر خون محیطی
• سطح  اریتروپوییتین  ( EPO) برای افتراق PV از علل ثانویه
• بیوپسی مغز استخوان برای بررسی هایپرپلازی اریتروئیدی
• آزمایش ‌های آهن، فریتین، و ترانسفرین
• بررسی جهش JAK2 V617F برای افتراق اولیه
• بررسی جهش‌های CALR و MPL در موارد خاص
• آزمایش ‌های انعقادی در موارد ترومبوز
• LDH  و بیلی‌روبین برای بررسی همولیز
• بررسی سطح اسید اوریک و کراتینین

ضرورت تشخیص زودهنگام

تشخیص زودهنگام جهش JAK2 Exon 12 در بیماران با PV می‌تواند از بروز ترومبوز، نارسایی قلبی، یا سکته مغزی جلوگیری کند. درمان زودهنگام با فلبوتومی، آسپرین، یا مهارکننده‌های JAK  می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد و خطر عوارض را کاهش دهد. همچنین در بیماران جوان، تشخیص دقیق می‌تواند از درمان‌های غیرضروری جلوگیری کند.

عوارض تشخیص دیرهنگام

• ترومبوز وریدی یا شریانی با خطر مرگ
• سکته مغزی یا قلبی
• نارسایی قلبی ناشی از افزایش ویسکوزیته خون
• خونریزی‌های شدید در موارد نادر
• فیبروز مغز استخوان و نارسایی هماتوپوئز
• تبدیل به لوسمی میلوئیدی حاد (AML)
• کاهش کیفیت زندگی
• نیاز به پیوند مغز استخوان در مراحل پیشرفته

عوامل افزایش‌دهنده بروز جهش

• زمینه ژنتیکی و خانوادگی
• سن بالا
• مواجهه با مواد شیمیایی یا اشعه
• بیماری‌های التهابی مزمن
• اختلالات اپی‌ژنتیکی

عوامل کاهش‌دهنده فعالیت جهش

• درمان با مهارکننده‌های JAK مانند رولوک سیتی نیب
• فلبوتومی منظم
• کنترل دقیق فشار خون و چربی خون
• مصرف آسپرین در موارد ترومبوز
• پیوند مغز استخوان در موارد پیشرفته
• درمان با اینترفرون آلفا در موارد خاص

منابع

• UpToDate
• Lab Tests Online
• Mayo Clinic
• PubMed
• WHO Classification of Myeloid Neoplasms
• American Society of Hematology
• Harrison’s Principles of Internal Medicine
• European LeukemiaNet Guidelines