نام آزمایش : PAI-1 (Plasminogen Activator Inhibitor-1)
توضیح کلی آزمایش
PAI-1 یکی از مهم‌ترین مهارکننده‌های مسیر فیبرینولیز است که با مهار فعال‌کننده‌های پلاسمینوژن ( tPA و uPA ) ، از تبدیل پلاسمینوژن به پلاسمین جلوگیری می‌کند. پلاسمین آنزیمی است که فیبرین را تجزیه کرده و لخته خون را حل می‌کند. بنابراین، PAI-1 با مهار این مسیر، باعث پایداری لخته و کاهش تجزیه آن می‌شود. سطح PAI-1 در خون تحت تأثیر عوامل ژنتیکی، التهابی، متابولیکی و هورمونی قرار دارد.
تست PAI-1 برای اندازه‌گیری سطح این پروتئین در پلاسما انجام می‌شود و در بررسی اختلالات ترومبوتیک، سندرم متابولیک، مقاومت به انسولین، و برخی بیماری‌های قلبی-عروقی کاربرد دارد.
کاربردهای بالینی آزمایش
- ارزیابی خطر ترومبوز وریدی یا شریانی
- بررسی اختلالات فیبرینولیز در بیماران با ترومبوز مکرر
- بررسی سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲
- پایش بیماران با بیماری‌های قلبی-عروقی
- بررسی ناباروری یا سقط‌های مکرر با منشأ ترومبوتیک
- بررسی اختلالات انعقادی در بیماران با چاقی یا مقاومت به انسولین
- ارزیابی پاسخ به درمان‌های ضدترومبوز یا ضدالتهاب
فیزیولوژی و نقش PAI-1
PAI-1 توسط سلول‌های اندوتلیال، آدیپوسیت‌ها، پلاکت‌ها و سلول‌های کبدی تولید می‌شود. این پروتئین به‌صورت فعال یا نهفته در خون وجود دارد و فعالیت آن تحت تأثیر عوامل زیر تنظیم می‌شود:
- سیتوکین‌های التهابی مانند IL-6 و TNF-α
- انسولین و مقاومت به آن
- هورمون‌های جنسی و استروژن
- چاقی و افزایش توده چربی
- استرس اکسیداتیو و هیپوکسی
افزایش PAI-1 باعث کاهش فیبرینولیز و افزایش خطر تشکیل لخته‌های پایدار می‌شود. کاهش PAI-1 نیز ممکن است منجر به خونریزی‌های غیرطبیعی شود، هرچند این حالت نادر است.
علائم بالینی مرتبط با اختلالات PAI-1
افزایش PAI-1
- ترومبوز وریدی عمقی (DVT)
- آمبولی ریوی
- سکته مغزی ایسکمیک
- انفارکتوس میوکارد
- سقط‌های مکرر
- مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲
- چاقی شکمی
- افزایش فشار خون
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
کاهش PAI-1
- خونریزی‌های مخاطی یا پوستی
- خونریزی پس از جراحی یا ضربه
- خونریزی‌های غیرقابل کنترل در موارد نادر
- درگیری با اختلالات ژنتیکی نادر مانند کمبود مادرزادی PAI-1
آزمایش‌های مکمل
- D-dimer برای بررسی فعالیت فیبرینولیز
- Fibrinogen برای بررسی وضعیت انعقادی
- PT و APTT برای بررسی مسیرهای انعقادی
- آزمایش های ژنتیکی برای بررسی پلی‌مورفیسم‌های PAI-1 (مانند 4G/5G )
- سطح انسولین و گلوکز برای بررسی مقاومت به انسولین
- پروفایل لیپیدی برای بررسی سندرم متابولیک
- CRP و IL-6 برای بررسی التهاب سیستمیک
- بررسی سطح tPA و uPA در موارد خاص
- تصویربرداری عروقی در موارد ترومبوز مکرر
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام افزایش PAI-1 در بیماران با عوامل خطر قلبی- عروقی یا ترومبوز مکرر می‌تواند از بروز سکته مغزی، آمبولی ریوی، یا انفارکتوس قلبی جلوگیری کند. در زنان با سقط‌های مکرر، بررسی PAI-1 می‌تواند علت زمینه‌ای را مشخص کرده و درمان هدفمند با داروهای ضدترومبوز را ممکن سازد. در بیماران دیابتی یا چاق، کنترل PAI-1 می‌تواند به بهبود متابولیسم و کاهش خطر عوارض کمک کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- ترومبوز وریدی یا شریانی با خطر مرگ
- سکته مغزی ایسکمیک
- آمبولی ریوی شدید
- نارسایی قلبی
- سقط‌های مکرر و ناباروری
- پیشرفت دیابت و عوارض آن
- افزایش خطر بیماری‌های قلبی
- کاهش کیفیت زندگی
- نیاز به درمان‌های تهاجمی یا جراحی
عوامل افزایش‌دهنده سطح PAI-1
- چاقی شکمی
- دیابت نوع ۲
- سندرم متابولیک
- مقاومت به انسولین
- التهاب مزمن
- مصرف استروژن یا قرص‌های ضدبارداری
- بارداری
- افزایش سن
- بیماری‌های قلبی-عروقی
- استرس فیزیولوژیک
- مصرف دخانیات
عوامل کاهش‌دهنده سطح PAI-1
- کمبود مادرزادی PAI-1
- درمان با داروهای ضدالتهاب یا ضدترومبوز
- رژیم غذایی کم‌چرب و ورزش منظم
- کاهش وزن
- کنترل دیابت و مقاومت به انسولین
- مصرف داروهای مهارکننده ACE یا ARBs
- درمان با متفورمین در بیماران دیابتی
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Heart Association
- European Society of Cardiology
- Journal of Thrombosis and Haemostasis
- Harrison’s Principles of Internal Medicine