نام آزمایش : Intact Parathyroid Hormone (iPTH)
توضیح کلی
هورمون پاراتیروئید Parathyroid Hormone یا PTH توسط چهار غده کوچک پاراتیروئید که در پشت تیروئید قرار دارند، ترشح می‌شود. فرم Intact PTH، شکل کامل و بیولوژیکی فعال این هورمون است که شامل ۸۴ آمینواسید بوده و در خون قابل اندازه‌گیری است. این هورمون نقش حیاتی در تنظیم تعادل کلسیم و فسفر بدن دارد و از طریق سه مسیر اصلی عمل می‌کند:
۱. تحریک استئوکلاست‌ها در استخوان برای آزادسازی کلسیم و فسفات
۲. افزایش بازجذب کلسیم و دفع فسفات در کلیه
۳. فعال‌سازی ویتامین D برای افزایش جذب کلسیم از روده
ترشح PTH به‌صورت بازخورد منفی توسط سطح کلسیم یونیزه خون تنظیم می‌شود. کاهش کلسیم باعث تحریک ترشح PTH و افزایش آن باعث مهار ترشح می‌شود. سطح iPTH در خون شاخصی دقیق برای بررسی عملکرد غدد پاراتیروئید است.
نقش بالینی و کاربردها
اندازه‌گیری iPTH در شرایط مختلفی کاربرد دارد، از جمله:
- تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه (افزایش PTH و کلسیم)
- تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (افزایش PTH با کلسیم نرمال یا پایین، معمولاً در نارسایی کلیه)
- تشخیص هیپوپاراتیروئیدیسم (کاهش PTH و هیپوکلسمی)
- افتراق علل هیپرکلسمی وابسته و غیر وابسته به PTH
- پایش بیماران دیالیزی برای کنترل بیماری استخوانی کلیوی
- بررسی عملکرد غدد پاراتیروئید پس از جراحی تیروئید یا پاراتیروئیدکتومی
- ارزیابی بیماری‌های متابولیک استخوان مانند استئومالاسی یا استئوپروز
علائم بالینی مرتبط با اختلالات iPTH
افزایش iPTH ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- ضعف عضلانی
- درد استخوان
- سنگ کلیه
- تکرر ادرار
- یبوست
- افسردگی
- خستگی مزمن
- اختلالات شناختی
- افزایش خطر شکستگی‌های پاتولوژیک
کاهش iPTH نیز ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- کرامپ عضلانی
- گزگز اندام‌ها
- تتانی (انقباضات عضلانی دردناک)
- تشنج
- اختلالات قلبی ناشی از هیپوکلسمی
- اختلالات رشد در کودکان
آزمایش‌های تشخیصی مکمل
برای تفسیر دقیق iPTH، آزمایش‌های زیر توصیه می‌شوند:
- کلسیم سرم Total و Ionized
- فسفر سرم
- ویتامین D
- آلکالین فسفاتاز برای بررسی فعالیت استخوانی
- کراتینین و BUN برای بررسی عملکرد کلیوی
- ازمایش های تیروئیدی در موارد افتراقی
- سونوگرافی گردن یا Sestamibi scan برای بررسی آدنوم پاراتیروئید
- بیوپسی استخوان در موارد مشکوک به بیماری استخوانی متابولیک
- ازمایش های ژنتیکی در موارد هیپوپاراتیروئیدیسم ارثی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام اختلالات PTH اهمیت بالینی زیادی دارد:
- در هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه، درمان زودهنگام می‌تواند از آسیب کلیوی، سنگ‌های مکرر، و بیماری استخوانی جلوگیری کند
- در هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه، کنترل PTH در بیماران دیالیزی می‌تواند از استئوپنی و درد استخوانی جلوگیری کند
- در هیپوپاراتیروئیدیسم، درمان سریع با کلسیم و ویتامین D فعال می‌تواند از تتانی و تشنج جلوگیری کند
- در کودکان، تشخیص زودهنگام می‌تواند از اختلال رشد و ناهنجاری‌های اسکلتی جلوگیری کند
عوارض تشخیص دیرهنگام
عدم تشخیص به‌موقع اختلالات iPTH می‌تواند منجر به:
- استئوپروز شدید و شکستگی‌های مکرر
- نارسایی کلیوی ناشی از سنگ‌های متعدد
- نارسایی قلبی ناشی از هیپوکلسمی
- اختلالات عصبی و شناختی
- ناتوانی حرکتی
- نیاز به جراحی‌های پیچیده یا پیوند کلیه
- در کودکان، اختلال رشد و ناهنجاری‌های دائمی استخوانی
عوامل افزایش‌دهنده سطح iPTH
- هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه (آدنوم یا هیپرپلازی غدد پاراتیروئید)
- هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (نارسایی کلیوی مزمن)
- کمبود ویتامین D
- مقاومت بافتی به PTH
- سندرم MEN نوع ۱ و ۲
- سوءجذب کلسیم در بیماری‌های گوارشی
- مصرف داروهایی مانند فسفات‌ها یا بیس‌فسفونات‌ها
عوامل کاهش‌دهنده سطح iPTH
- هیپوپاراتیروئیدیسم (خودایمنی، جراحی، یا ژنتیکی)
- سطح بالای کلسیم سرم
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده PTH مانند کلسیم بالا یا ویتامین D زیاد
- بیماری‌های نفروژنیک با دفع زیاد کلسیم
- جهش‌های ژنتیکی در گیرنده‌های کلسیم (CaSR)
- آسیب مستقیم به غدد پاراتیروئید در جراحی تیروئید
نکات بالینی مهم
- در بیماران دیالیزی، سطح iPTH باید به‌طور منظم پایش شود تا از بیماری استخوانی کلیوی جلوگیری شود
- در موارد هیپرکلسمی، اندازه‌گیری iPTH کمک می‌کند تا افتراق بین علل وابسته به PTH (مانند آدنوم پاراتیروئید) و علل غیر وابسته(مانند سرطان یا مصرف ویتامین D زیاد) انجام شود
- در بیماران با شکستگی‌های مکرر و درد استخوانی، بررسی iPTH می‌تواند علت متابولیک را مشخص کند
- در نوزادان با تتانی یا تشنج، بررسی iPTH همراه با کلسیم و منیزیم ضروری است
منابع :
- Lab Tests Online
- UpToDate
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society of Nephrology
- Endocrine Society Guidelines
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- KDIGO Guidelines for CKD-MBD
نام آزمایش : Intact Parathyroid Hormone (iPTH)
توضیح کلی
هورمون پاراتیروئید Parathyroid Hormone یا PTH توسط چهار غده کوچک پاراتیروئید که در پشت تیروئید قرار دارند، ترشح می‌شود. فرم Intact PTH، شکل کامل و بیولوژیکی فعال این هورمون است که شامل ۸۴ آمینواسید بوده و در خون قابل اندازه‌گیری است. این هورمون نقش حیاتی در تنظیم تعادل کلسیم و فسفر بدن دارد و از طریق سه مسیر اصلی عمل می‌کند:
۱. تحریک استئوکلاست‌ها در استخوان برای آزادسازی کلسیم و فسفات
۲. افزایش بازجذب کلسیم و دفع فسفات در کلیه
۳. فعال‌سازی ویتامین D برای افزایش جذب کلسیم از روده
ترشح PTH به‌صورت بازخورد منفی توسط سطح کلسیم یونیزه خون تنظیم می‌شود. کاهش کلسیم باعث تحریک ترشح PTH و افزایش آن باعث مهار ترشح می‌شود. سطح iPTH در خون شاخصی دقیق برای بررسی عملکرد غدد پاراتیروئید است.
نقش بالینی و کاربردها
اندازه‌گیری iPTH در شرایط مختلفی کاربرد دارد، از جمله:
- تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه (افزایش PTH و کلسیم)
- تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (افزایش PTH با کلسیم نرمال یا پایین، معمولاً در نارسایی کلیه)
- تشخیص هیپوپاراتیروئیدیسم (کاهش PTH و هیپوکلسمی)
- افتراق علل هیپرکلسمی وابسته و غیر وابسته به PTH
- پایش بیماران دیالیزی برای کنترل بیماری استخوانی کلیوی
- بررسی عملکرد غدد پاراتیروئید پس از جراحی تیروئید یا پاراتیروئیدکتومی
- ارزیابی بیماری‌های متابولیک استخوان مانند استئومالاسی یا استئوپروز
علائم بالینی مرتبط با اختلالات iPTH
افزایش iPTH ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- ضعف عضلانی
- درد استخوان
- سنگ کلیه
- تکرر ادرار
- یبوست
- افسردگی
- خستگی مزمن
- اختلالات شناختی
- افزایش خطر شکستگی‌های پاتولوژیک
کاهش iPTH نیز ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- کرامپ عضلانی
- گزگز اندام‌ها
- تتانی (انقباضات عضلانی دردناک)
- تشنج
- اختلالات قلبی ناشی از هیپوکلسمی
- اختلالات رشد در کودکان
آزمایش‌های تشخیصی مکمل
برای تفسیر دقیق iPTH، آزمایش‌های زیر توصیه می‌شوند:
- کلسیم سرم Total و Ionized
- فسفر سرم
- ویتامین D
- آلکالین فسفاتاز برای بررسی فعالیت استخوانی
- کراتینین و BUN برای بررسی عملکرد کلیوی
- ازمایش های تیروئیدی در موارد افتراقی
- سونوگرافی گردن یا Sestamibi scan برای بررسی آدنوم پاراتیروئید
- بیوپسی استخوان در موارد مشکوک به بیماری استخوانی متابولیک
- ازمایش های ژنتیکی در موارد هیپوپاراتیروئیدیسم ارثی
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام اختلالات PTH اهمیت بالینی زیادی دارد:
- در هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه، درمان زودهنگام می‌تواند از آسیب کلیوی، سنگ‌های مکرر، و بیماری استخوانی جلوگیری کند
- در هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه، کنترل PTH در بیماران دیالیزی می‌تواند از استئوپنی و درد استخوانی جلوگیری کند
- در هیپوپاراتیروئیدیسم، درمان سریع با کلسیم و ویتامین D فعال می‌تواند از تتانی و تشنج جلوگیری کند
- در کودکان، تشخیص زودهنگام می‌تواند از اختلال رشد و ناهنجاری‌های اسکلتی جلوگیری کند
عوارض تشخیص دیرهنگام
عدم تشخیص به‌موقع اختلالات iPTH می‌تواند منجر به:
- استئوپروز شدید و شکستگی‌های مکرر
- نارسایی کلیوی ناشی از سنگ‌های متعدد
- نارسایی قلبی ناشی از هیپوکلسمی
- اختلالات عصبی و شناختی
- ناتوانی حرکتی
- نیاز به جراحی‌های پیچیده یا پیوند کلیه
- در کودکان، اختلال رشد و ناهنجاری‌های دائمی استخوانی
عوامل افزایش‌دهنده سطح iPTH
- هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه (آدنوم یا هیپرپلازی غدد پاراتیروئید)
- هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (نارسایی کلیوی مزمن)
- کمبود ویتامین D
- مقاومت بافتی به PTH
- سندرم MEN نوع ۱ و ۲
- سوءجذب کلسیم در بیماری‌های گوارشی
- مصرف داروهایی مانند فسفات‌ها یا بیس‌فسفونات‌ها
عوامل کاهش‌دهنده سطح iPTH
- هیپوپاراتیروئیدیسم (خودایمنی، جراحی، یا ژنتیکی)
- سطح بالای کلسیم سرم
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده PTH مانند کلسیم بالا یا ویتامین D زیاد
- بیماری‌های نفروژنیک با دفع زیاد کلسیم
- جهش‌های ژنتیکی در گیرنده‌های کلسیم (CaSR)
- آسیب مستقیم به غدد پاراتیروئید در جراحی تیروئید
نکات بالینی مهم
- در بیماران دیالیزی، سطح iPTH باید به‌طور منظم پایش شود تا از بیماری استخوانی کلیوی جلوگیری شود
- در موارد هیپرکلسمی، اندازه‌گیری iPTH کمک می‌کند تا افتراق بین علل وابسته به PTH (مانند آدنوم پاراتیروئید) و علل غیر وابسته(مانند سرطان یا مصرف ویتامین D زیاد) انجام شود
- در بیماران با شکستگی‌های مکرر و درد استخوانی، بررسی iPTH می‌تواند علت متابولیک را مشخص کند
- در نوزادان با تتانی یا تشنج، بررسی iPTH همراه با کلسیم و منیزیم ضروری است
منابع :
- Lab Tests Online
- UpToDate
- Mayo Clinic
- PubMed
- American Society of Nephrology
- Endocrine Society Guidelines
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- KDIGO Guidelines for CKD-MBD