آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خون
(Complete Blood Count)
مقدمه و کلیات
آزمایش شمارش کامل خون یکی از رایج‌ترین و پایه‌ای‌ترین آزمایش‌های خون در علم پزشکی است. این آزمایش به‌عنوان یک ابزار غربالگری قوی، اطلاعات حیاتی و جامعی درباره اجزای سلولی خون، شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در اختیار پزشک قرار می‌دهد. از آنجایی که خون سلامت کلی بدن را منعکس می‌کند، هرگونه تغییر غیرطبیعی در نتایج این آزمایش می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک بیماری زمینه ای از عفونت‌های ساده تا شرایط پیچیده‌ای مانند کم‌خونی، اختلالات خودایمنی و حتی سرطان‌های خون باشد. به همین دلیل، CBC اغلب به عنوان بخشی از معاینات سالانه نیز درخواست می‌شود.
اجزای اصلی مورد بررسی در آزمایش CBC
این آزمایش سه بخش اصلی را به طور دقیق مورد سنجش و تحلیل قرار می‌دهد:
۱. گلبول‌های قرمز (RBCs) : این سلول‌ها مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن و انتقال دی‌اکسید کربن به بازدم هستند.
۲. گلبول‌های سفید (WBCs) : این سلول‌ها بخش کلیدی سیستم ایمنی بدن محسوب شده و از بدن در برابر عفونت‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و عوامل خارجی دفاع می‌کنند.
۳ . پلاکت‌ها (Platelets) : این اجزای کوچک خون، نقش اساسی در فرآیند انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی‌ها دارند.
پارامترهای مرتبط با گلبول‌های قرمز
در بخش گلبول‌های قرمز، چندین شاخص مهم اندازه‌گیری می‌شود:
- تعداد گلبول قرمز (RBC) : میزان کل گلبول‌های قرمز در یک حجم مشخص از خون.
هموگلوبین (Hgb) : پروتئین حامل اکسیژن در داخل گلبول‌های قرمز که میزان واقعی توانایی خون برای حمل اکسیژن را نشان می‌دهد.
- هماتوکریت (Hct) : درصد گلبول‌های قرمز در کل حجم خون.
- شاخص‌های گلبول قرمز (MCV, MCH, MCHC) : این پارامتر اندازه، وزن و غلظت هموگلوبین در گلبول‌های قرمز را می‌سنجند و به پزشک کمک می‌کنند تا نوع دقیق کم‌خونی (مثلاً میکروسیتیک یا ماکروسیتیک) را تشخیص دهد.
پارامترهای مرتبط با گلبول‌های سفید
تعداد کل گلبول‌های سفید (WBC) اندازه‌گیری می‌شود. علاوه بر این، در آزمایشی به نام «تفکیک گلبول‌های سفید» یا (Differential)، درصد انواع مختلف گلبول‌های سفید نیز گزارش می‌گردد.
این انواع شامل نوتروفیل‌ها (مقابله با عفونت‌های باکتریایی)، لنفوسیت‌ها ( مقابله با ویروس‌ها و تولید پادتن) ، مونوسیت‌ها، ائوزینوفیل‌ها (مقابله با انگل‌ها و واکنش‌های آلرژیک) و بازوفیل‌ها هستند. افزایش یا کاهش هرکدام سرنخ خاصی درباره نوع بیماری به پزشک می‌دهد.
پارامترهای مرتبط با پلاکت‌ها
تعداد پلاکت‌ها (Plt) اندازه‌گیری می‌شود. تعداد بسیار کم پلاکت (ترومبوسیتوپنی) می‌تواند منجر به خونریزی و کبودی شدید شود، در حالی که تعداد بسیار زیاد آن (ترومبوسیتوز) ممکن است خطر تشکیل لخته‌های خون ناخواسته را افزایش دهد. همچنین در برخی گزارش‌های پیشرفته‌تر، شاخص‌هایی مانند (MPV) یا حجم متوسط پلاکت نیز گزارش می‌شود که اطلاعاتی درباره اندازه و عملکرد پلاکت‌ها ارائه می‌کند.
کاربردها و دلایل درخواست آزمایش CBC
از این آزمایش در موقعیت‌های بسیار متنوعی استفاده می‌شود:
- ارزیابی سلامت عمومی : به عنوان بخشی از یک چکاپ کامل پزشکی.
- تشخیص بیماری‌ها: کمک به تشخیص شرایطی مانند کم‌خونی، عفونت، التهاب، سرطان خون (لوسمی) و اختلالات سیستم ایمنی.
- پایش بیماری‌ها : نظارت بر روند درمان بیماری‌های خونی موجود و بررسی پاسخ بیمار به درمان (مانند شیمی‌درمانی).
- بررسی علائم : زمانی که بیمار علائمی مانند خستگی، ضعف، تب، التهاب، کبودی یا خونریزی دارد.
آمادگی و نحوه انجام آزمایش
خوشبختانه برای انجام آزمایش CBC معمولاً به ناشتا بودن نیاز نیست، مگر اینکه این آزمایش همراه با سایر آزمایش هایی که نیاز به ناشتایی دارند (مانند قند خون) درخواست شده باشد. نمونه خون معمولاً از یک ورید در بازو گرفته می‌شود. فرآیند نمونه‌گیری تنها چند دقیقه طول می‌کشد و عوارض جانبی آن بسیار ناچیز است (ممکن است کمی درد یا کبودی موقت در محل ورود سوزن ایجاد شود).
تفسیر نتایج و محدوده طبیعی
نتایج آزمایش CBC با مقایسه اعداد به دست آمده با یک محدوده مرجع تفسیر می‌شود. توجه به این نکته بسیار مهم است که این محدوده می‌تواند بر اساس سن، جنس و حتی شرایط جغرافیایی کمی متغیر باشد. به عنوان مثال، میزان هموگلوبین در مردان بالغ معمولاً بالتر از زنان است. بنابراین، تفسیر نتایج همیشه باید توسط پزشک و با در نظر گرفتن شرایط کلی بیمار انجام شود .
جمع‌بندی
آزمایش CBC یک پنجره تشخیصی بسیار ارزشمند به درون سلامت فرد است. این آزمایش با ارائه داده‌های کمی و کیفی درباره سلول‌های خون، به پزشکان کمک می‌کند تا وجود مشکلات احتمالی را شناسایی کرده، بیماری‌ها را تشخیص دهند و روند درمان را با دقت تحت نظر بگیرند.
منابع:
- انجمن هماتولوژی آمریکا (American Society of Hematology - ASH).
- کتاب راهنمای آزمایشگاه بالینی تیتز
- وب‌سایت MedlinePlus ، بخش خدمات ملی کتابخانه پزشکی ایالات متحده (U.S. National Library of Medicine).