عفونت استرپتوکوکی گروه (Group B Streptococcus - GBS) B در زنان باردار
مقدمه
استرپتوکوک گروه B نوعی باکتری است که به طور طبیعی و معمولاً بدون ایجاد هیچ علامتی در روده، مقعد و دستگاه تناسلی (واژن) بسیاری از افراد سالم، از جمله زنان باردار، زندگی می‌کند. به این حالت، "کلونیزاسیون" گفته می‌شود و به معنای بیمار بودن فرد نیست. با این حال، در دوران بارداری، این باکتری می‌تواند به نوزاد متولد نشده انتقال یابد و باعث عوارض جدی، حتی تهدید کننده زندگی شود. بنابراین، غربالگری و مدیریت GBS بخشی ضروری از مراقبت‌های استاندارد دوران بارداری محسوب می‌شود.
علل و عوامل خطر
علت اصلی بروز این عفونت، وجود طبیعی باکتری در بدن است و نمی‌توان دلیل مشخصی برای حضور آن در برخی افراد و عدم حضور در دیگران ذکر کرد. با این حال، برخی عوامل، خطر انتقال باکتری به نوزاد را افزایش می‌دهند. این عوامل شامل زایمان زودرس (قبل از ۳۷ هفتگی)، پارگی طولانی‌مدت کیسه آب (بیش از ۱۸ ساعت)، تب مادر در هنگام زایمان، سابقه زاییدن نوزادی با عفونت GBS و تشخیص GBS در ادرار در دوران بارداری فعلی هستند. وجود باکتری در ادرار نشان‌دهنده کلونیزاسیون سنگین است و نیاز به درمان فوری دارد.
علائم و نشانه‌ها
نکته حائز اهمیت این است که اکثر زنان باردار حامل باکتری GBS هیچ علامت یا نشانه‌ای ندارند. این باکتری به طور معمول باعث ایجاد عفونت یا ناراحتی در مادر نمی‌شود. به همین دلیل است که غربالگری در هفته‌های خاصی از بارداری امری حیاتی است، چرا که تنها راه تشخیص حضور این باکتریِ بدون علامت است. در موارد نادر، GBSمی‌تواند باعث عفونت‌های دستگاه ادراری، عفونت رحم یا جفت و عفونت‌های خونی در مادر شود که هر کدام علائم خاص خود را دارند.
عوارض احتمالی برای نوزاد
انتقال باکتری از مادر به نوزاد معمولاً در طی زایمان و هنگام عبور نوزاد از کانال تولد رخ می‌دهد. عوارض برای نوزاد می‌تواند بسیار شدید باشد و به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
بیماری زودرس و بیماری دیررس. بیماری زودرس در طی اولین هفته زندگی (معمولاً در ۲۴ ساعت اول) ظاهر می‌شود و می‌تواند به شکل سپسیس (عفونت خون)، پنومونی (ذات‌الریه) یا مننژیت (عفونت پرده‌های مغز) بروز کند. بیماری دیررس پس از یک هفتگی تا چند ماهگی رخ می‌دهد که شایع‌ترین شکل آن مننژیت است.
روش های تشخیص
راه اصلی تشخیص GBS حاملگی در مادران باردار، انجام تست غربالگری است. این آزمایش معمولاً بین هفته‌های ۳۶ تا ۳۷ بارداری انجام می گیرد. برای انجام تست، نمونه ای از نواحی واژن و رکتوم (مقعد) با استفاده از سواب (گوش پاک کن) استریل گرفته می‌شود. این نمونه سپس به آزمایشگاه فرستاده شده و در محیط‌های کشت مخصوص قرار می گیرد تا وجود باکتری GBS بررسی شود. جواب این آزمایش معمولاً پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت آماده می‌شود.
راهکارهای پیشگیری و درمان
اصلی‌ترین و مؤثرترین راه برای پیشگیری از انتقال GBS به نوزاد، تزریق آنتی‌بیوتیک داخل وریدی (IV) به مادر در طی زایمان است. این کار به طور چشمگیری میزان باکتری در کانال تولد را کاهش می‌دهد. آنتی‌بیوتیک رایج مورد استفاده پنی‌سیلین است و برای افراد دارای حساسیت به آن ، جایگزین‌های مناسبی مانند کلیندامایسین یا وانکومایسین تجویز می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از زایمان (مثلاً به محض مثبت شدن جواب تست) مؤثر نیست، زیرا باکتری می‌تواند به سرعت مجدداً رشد کند.
چه کسانی نیاز به دریافت آنتی‌بیوتیک طی زایمان دارند؟
بر اساس دستورالعمل‌های فعلی، تمام زنان بارداری که نتیجه تست غربالگری GBS آنها مثبت باشد، باید در حین زایمان آنتی بیوتیک دریافت کنند. علاوه بر این، زنانی که سابقه زایمان نوزاد مبتلا به عفونت GBS داشته اند یا در بارداری فعلی GBS در ادرار آنها تشخیص داده شده است، نیز باید تحت درمان قرار گیرند. همچنین اگر وضعیت GBS مادر نامشخص باشد (مثلاً تست انجام نشده) و هر یک از عوامل خطر (زایمان زودرس، تب یا پارگی طولانی کیسه آب) وجود داشته باشد، درمان پیشگیرانه آغاز می‌شود.
نحوه زایمان و GBS
نکته مهم اینجاست که وجود GBS به خودی خود دلیلی برای سزارین نیست. مگر اینکه دلایل پزشکی دیگری برای انجام سزارین وجود داشته باشد. پروتکل تزریق آنتی‌بیوتیک داخل وریدی در طی زایمان، چه به صورت طبیعی و چه سزارین، برای پیشگیری از انتقال عفونت به نوزاد به طور یکسان اجرا می‌شود. اگر سزارین به صورت برنامه‌ریزی‌شده و قبل از شروع درد زایمان یا پارگی کیسه آب انجام شود، معمولاً نیاز به دریافت آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه برای GBS وجود ندارد.
مراقبت‌های پس از زایمان
پس از زایمان، مادران معمولاً نیازی به ادامه مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند مگر اینکه به دلیل عفونتی خاص تحت درمان باشند. تمرکز اصلی بر مراقبت از نوزاد است. تیم پزشکی نوزاد را به دقت تحت نظر می‌گیرند و در صورت مشاهده هرگونه علامت هشداردهنده‌ای مانند تب، بیحالی، مشکل در تغذیه یا تحریک‌پذیری غیرعادی، بلافاصله اقدامات تشخیصی و درمانی را آغاز خواهند کرد. این مراقبت‌ها برای ۴۸ ساعت اول به‌ویژه حیاتی هستند.
جمع‌بندی
استرپتوکوک گروه B یک باکتری شایع و اغلب بی‌ضرر است، اما در دوران بارداری می‌تواند به یک تهدید جدی برای سلامت نوزاد تبدیل شود. خوشبختانه با اجرای برنامه‌های غربالگری منظم در سه ماهه سوم بارداری و استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه در هنگام زایمان، می‌توان از اکثر موارد بیماری‌های مرتبط با GBS در نوزادان جلوگیری کرد. همکاری نزدیک با مراکز مراقبت‌های بهداشتی و پیروی از توصیه‌های آنها بهترین راه برای اطمینان از یک بارداری سالم و تولد نوزادی سالم است.
منابع:
1. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) - بخش سلامت باروری.
2. کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان (ACOG).
3. سازمان جهانی بهداشت (WHO).