کم‌خونی (آنمی): تعریف ، انواع ، علائم و آزمایش‌های تشخیصی

۱. تعریف کم‌خونی

کم‌خونی (Anemia) یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم (RBCs) یا سطح هموگلوبین (Hb) خون کاهش می‌یابد، در نتیجه توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند.

معیارهای تشخیص کم‌خونی بر اساس سازمان جهانی بهداشت

• مردان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۳ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL)
• زنان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم بر دسی‌لیتر
• بارداران : هموگلوبین کمتر از ۱۱ گرم بر دسی‌لیتر

۲. انواع کم‌خونی و علل آن

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت ایجاد ، اندازه گلبول‌های قرمز (MCV) و سطح هموگلوبین طبقه‌بندی می‌شوند :

الف) کم‌خونی میکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز کوچک _    MCV < 80 fL)

1. کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع)
   • علت : کمبود آهن در رژیم غذایی، خون ریزی مزمن (مثل قاعدگی شدید ، زخم معده).
2. تالاسمی
   • علت : نقص ژنتیکی در تولید هموگلوبین.
3. کم‌خونی بیماری‌های مزمن (در موارد خاص)

ب) کم‌خونی نورموسیتی ( اندازه گلبول‌ها طبیعی _  MCV : 80-100 fL)

1. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (مثل عفونت، سرطان، نارسایی کلیه)
2. کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز)
3. کم‌خونی پس از خون ریزی حاد

ج) کم‌خونی ماکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز بزرگ _  MCV > 100 fL)

1. کم‌خونی مگالوبلاستیک ( کمبود ویتامین B12 یا فولات )
   • علت: سوءتغذیه، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک.
2. کم‌خونی ناشی از الکل یا بیماری کبدی

۳. علائم بالینی کم‌خونی

علائم بستگی به شدت و سرعت کاهش هموگلوبین دارد:

• خستگی و ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست و مخاط (مثل ملتحمه چشم)
• تنگی نفس و تپش قلب
• سردرد و سرگیجه
• درد قفسه سینه (در موارد شدید)
• سردی دست‌ها و پاها
• ناخن‌های شکننده و ریزش مو (در کمبود آهن)

۴. آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

۱. آزمایش‌های اولیه CBC و شاخص‌های گلبول قرمز

• شمارش کامل خون (CBC) :
  • هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) برای تشخیص کم‌خونی.
  • شمارش گلبول‌های قرمز  (RBC count)
  • شاخص‌های گلبول قرمز:
    •  : MCVتعیین حجم متوسط گلبول قرمز (میکروسیتیک/نورموسیتی/ماکروسیتیک).
    •  : MCH مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز.
    •  : MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز.
  • شمارش رتیکولوسیت‌ها : نشان‌دهنده فعالیت مغز استخوان.

۲. آزمایش‌های تخصصی بر اساس نوع کم‌خونی

🔹 کم‌خونی فقر آهن

• سطح فریتین : (Ferritin) بهترین نشانه ذخایر آهن (کمتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر نشانه کمبود آهن است).
• سطح آهن سرم (Serum Iron) و ظرفیت کل اتصال آهن : (TIBC) در فقر آهن ، آهن سرم کم و TIBC بالا می‌رود.
• اشباع ترانسفرین : (Transferrin Saturation)  کمتر از ۱۶٪ نشانه کمبود آهن است.

🔹 کم‌خونی مگالوبلاستیک) کمبود B12 یا فولات(

• سطح ویتامین B12 به کمتر از ۲۰۰ پیکوگرم بر میلی‌لیتر می رسد  .
• سطح فولات (کمتر از ۴ نانوگرم بر میلی‌لیتر).
• هموسیستئین و MMA (متیل مالونیک اسید) در کمبود B12 افزایش می‌یابند.

🔹 کم‌خونی همولیتیک

• تست کومبس مستقیم (Direct Coombs Test)  : برای تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد گلبول قرمز.
• بیلی روبین غیرمستقیم بالا می رود به دلیل تخریب گلبول‌های قرمز.
• هاپتوگلوبین سرم کاهش‌یافته.

🔹 تالاسمی

• الکتروفورز هموگلوبین (Hb Electrophoresis)  : تشخیص هموگلوبین‌های غیرطبیعی مثل HbA2 و  HbF
• تست ژنتیکی برای جهش‌های تالاسمی.

🔹 کم‌خونی بیماری‌های مزمن

• سطح فریتین نرمال یا بالا برخلاف فقر آهن.
• سطح آهن سرم پایین ولی TIBC نرمال یا کم.

۵. تشخیص افتراقی کم‌خونی

• خون ریزی مخفی (مثل زخم معده یا سرطان روده) : تست مدفوع از نظر خون مخفی 
• نارسایی کلیه : بررسی سطح کراتینین و اریتروپویتین.
• بیماری‌های مغز استخوان (مثل لوسمی) : آسپیراسیون مغز استخوان.

۶. جمع‌بندی

• کم‌خونی یک بیماری شایع با علل متنوع است که با آزمایش CBC و شاخص‌های گلبول قرمز تشخیص داده می‌شود.
• آزمایش‌های تخصصی مانند فریتین، ویتامین B12، الکتروفورز هموگلوبین و تست کومبس به تشخیص نوع کم‌خونی کمک می‌کنند. در صورت نیاز ازمایش های ژنتیک نیز انجام می شود.
• درمان بستگی به علت کم‌خونی دارد ، مثل مکمل آهن در فقر آهن یا تزریق B12 در کمبود ویتامین.

 

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• انجمن هماتولوژی آمریکا (ASH)
• کتاب‌های مرجع پزشکی مانند Harrison’s Principles of Internal Medicine

کم‌خونی (آنمی): تعریف ، انواع ، علائم و آزمایش‌های تشخیصی

۱. تعریف کم‌خونی

کم‌خونی (Anemia) یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم (RBCs) یا سطح هموگلوبین (Hb) خون کاهش می‌یابد، در نتیجه توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند.

معیارهای تشخیص کم‌خونی بر اساس سازمان جهانی بهداشت

• مردان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۳ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL)
• زنان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم بر دسی‌لیتر
• بارداران : هموگلوبین کمتر از ۱۱ گرم بر دسی‌لیتر

۲. انواع کم‌خونی و علل آن

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت ایجاد ، اندازه گلبول‌های قرمز (MCV) و سطح هموگلوبین طبقه‌بندی می‌شوند :

الف) کم‌خونی میکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز کوچک _    MCV < 80 fL)

1. کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع)
   • علت : کمبود آهن در رژیم غذایی، خون ریزی مزمن (مثل قاعدگی شدید ، زخم معده).
2. تالاسمی
   • علت : نقص ژنتیکی در تولید هموگلوبین.
3. کم‌خونی بیماری‌های مزمن (در موارد خاص)

ب) کم‌خونی نورموسیتی ( اندازه گلبول‌ها طبیعی _  MCV : 80-100 fL)

1. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (مثل عفونت، سرطان، نارسایی کلیه)
2. کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز)
3. کم‌خونی پس از خون ریزی حاد

ج) کم‌خونی ماکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز بزرگ _  MCV > 100 fL)

1. کم‌خونی مگالوبلاستیک ( کمبود ویتامین B12 یا فولات )
   • علت: سوءتغذیه، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک.
2. کم‌خونی ناشی از الکل یا بیماری کبدی

۳. علائم بالینی کم‌خونی

علائم بستگی به شدت و سرعت کاهش هموگلوبین دارد:

• خستگی و ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست و مخاط (مثل ملتحمه چشم)
• تنگی نفس و تپش قلب
• سردرد و سرگیجه
• درد قفسه سینه (در موارد شدید)
• سردی دست‌ها و پاها
• ناخن‌های شکننده و ریزش مو (در کمبود آهن)

۴. آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

۱. آزمایش‌های اولیه CBC و شاخص‌های گلبول قرمز

• شمارش کامل خون (CBC) :
  • هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) برای تشخیص کم‌خونی.
  • شمارش گلبول‌های قرمز  (RBC count)
  • شاخص‌های گلبول قرمز:
    •  : MCVتعیین حجم متوسط گلبول قرمز (میکروسیتیک/نورموسیتی/ماکروسیتیک).
    •  : MCH مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز.
    •  : MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز.
  • شمارش رتیکولوسیت‌ها : نشان‌دهنده فعالیت مغز استخوان.

۲. آزمایش‌های تخصصی بر اساس نوع کم‌خونی

🔹 کم‌خونی فقر آهن

• سطح فریتین : (Ferritin) بهترین نشانه ذخایر آهن (کمتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر نشانه کمبود آهن است).
• سطح آهن سرم (Serum Iron) و ظرفیت کل اتصال آهن : (TIBC) در فقر آهن ، آهن سرم کم و TIBC بالا می‌رود.
• اشباع ترانسفرین : (Transferrin Saturation)  کمتر از ۱۶٪ نشانه کمبود آهن است.

🔹 کم‌خونی مگالوبلاستیک) کمبود B12 یا فولات(

• سطح ویتامین B12 به کمتر از ۲۰۰ پیکوگرم بر میلی‌لیتر می رسد  .
• سطح فولات (کمتر از ۴ نانوگرم بر میلی‌لیتر).
• هموسیستئین و MMA (متیل مالونیک اسید) در کمبود B12 افزایش می‌یابند.

🔹 کم‌خونی همولیتیک

• تست کومبس مستقیم (Direct Coombs Test)  : برای تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد گلبول قرمز.
• بیلی روبین غیرمستقیم بالا می رود به دلیل تخریب گلبول‌های قرمز.
• هاپتوگلوبین سرم کاهش‌یافته.

🔹 تالاسمی

• الکتروفورز هموگلوبین (Hb Electrophoresis)  : تشخیص هموگلوبین‌های غیرطبیعی مثل HbA2 و  HbF
• تست ژنتیکی برای جهش‌های تالاسمی.

🔹 کم‌خونی بیماری‌های مزمن

• سطح فریتین نرمال یا بالا برخلاف فقر آهن.
• سطح آهن سرم پایین ولی TIBC نرمال یا کم.

۵. تشخیص افتراقی کم‌خونی

• خون ریزی مخفی (مثل زخم معده یا سرطان روده) : تست مدفوع از نظر خون مخفی 
• نارسایی کلیه : بررسی سطح کراتینین و اریتروپویتین.
• بیماری‌های مغز استخوان (مثل لوسمی) : آسپیراسیون مغز استخوان.

۶. جمع‌بندی

• کم‌خونی یک بیماری شایع با علل متنوع است که با آزمایش CBC و شاخص‌های گلبول قرمز تشخیص داده می‌شود.
• آزمایش‌های تخصصی مانند فریتین، ویتامین B12، الکتروفورز هموگلوبین و تست کومبس به تشخیص نوع کم‌خونی کمک می‌کنند. در صورت نیاز ازمایش های ژنتیک نیز انجام می شود.
• درمان بستگی به علت کم‌خونی دارد ، مثل مکمل آهن در فقر آهن یا تزریق B12 در کمبود ویتامین.

 

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• انجمن هماتولوژی آمریکا (ASH)
• کتاب‌های مرجع پزشکی مانند Harrison’s Principles of Internal Medicine

کم‌خونی (آنمی): تعریف ، انواع ، علائم و آزمایش‌های تشخیصی

۱. تعریف کم‌خونی

کم‌خونی (Anemia) یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم (RBCs) یا سطح هموگلوبین (Hb) خون کاهش می‌یابد، در نتیجه توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند.

معیارهای تشخیص کم‌خونی بر اساس سازمان جهانی بهداشت

• مردان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۳ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL)
• زنان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم بر دسی‌لیتر
• بارداران : هموگلوبین کمتر از ۱۱ گرم بر دسی‌لیتر

۲. انواع کم‌خونی و علل آن

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت ایجاد ، اندازه گلبول‌های قرمز (MCV) و سطح هموگلوبین طبقه‌بندی می‌شوند :

الف) کم‌خونی میکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز کوچک _    MCV < 80 fL)

1. کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع)
   • علت : کمبود آهن در رژیم غذایی، خون ریزی مزمن (مثل قاعدگی شدید ، زخم معده).
2. تالاسمی
   • علت : نقص ژنتیکی در تولید هموگلوبین.
3. کم‌خونی بیماری‌های مزمن (در موارد خاص)

ب) کم‌خونی نورموسیتی ( اندازه گلبول‌ها طبیعی _  MCV : 80-100 fL)

1. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (مثل عفونت، سرطان، نارسایی کلیه)
2. کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز)
3. کم‌خونی پس از خون ریزی حاد

ج) کم‌خونی ماکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز بزرگ _  MCV > 100 fL)

1. کم‌خونی مگالوبلاستیک ( کمبود ویتامین B12 یا فولات )
   • علت: سوءتغذیه، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک.
2. کم‌خونی ناشی از الکل یا بیماری کبدی

۳. علائم بالینی کم‌خونی

علائم بستگی به شدت و سرعت کاهش هموگلوبین دارد:

• خستگی و ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست و مخاط (مثل ملتحمه چشم)
• تنگی نفس و تپش قلب
• سردرد و سرگیجه
• درد قفسه سینه (در موارد شدید)
• سردی دست‌ها و پاها
• ناخن‌های شکننده و ریزش مو (در کمبود آهن)

۴. آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

۱. آزمایش‌های اولیه CBC و شاخص‌های گلبول قرمز

• شمارش کامل خون (CBC) :
  • هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) برای تشخیص کم‌خونی.
  • شمارش گلبول‌های قرمز  (RBC count)
  • شاخص‌های گلبول قرمز:
    •  : MCVتعیین حجم متوسط گلبول قرمز (میکروسیتیک/نورموسیتی/ماکروسیتیک).
    •  : MCH مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز.
    •  : MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز.
  • شمارش رتیکولوسیت‌ها : نشان‌دهنده فعالیت مغز استخوان.

۲. آزمایش‌های تخصصی بر اساس نوع کم‌خونی

🔹 کم‌خونی فقر آهن

• سطح فریتین : (Ferritin) بهترین نشانه ذخایر آهن (کمتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر نشانه کمبود آهن است).
• سطح آهن سرم (Serum Iron) و ظرفیت کل اتصال آهن : (TIBC) در فقر آهن ، آهن سرم کم و TIBC بالا می‌رود.
• اشباع ترانسفرین : (Transferrin Saturation)  کمتر از ۱۶٪ نشانه کمبود آهن است.

🔹 کم‌خونی مگالوبلاستیک) کمبود B12 یا فولات(

• سطح ویتامین B12 به کمتر از ۲۰۰ پیکوگرم بر میلی‌لیتر می رسد  .
• سطح فولات (کمتر از ۴ نانوگرم بر میلی‌لیتر).
• هموسیستئین و MMA (متیل مالونیک اسید) در کمبود B12 افزایش می‌یابند.

🔹 کم‌خونی همولیتیک

• تست کومبس مستقیم (Direct Coombs Test)  : برای تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد گلبول قرمز.
• بیلی روبین غیرمستقیم بالا می رود به دلیل تخریب گلبول‌های قرمز.
• هاپتوگلوبین سرم کاهش‌یافته.

🔹 تالاسمی

• الکتروفورز هموگلوبین (Hb Electrophoresis)  : تشخیص هموگلوبین‌های غیرطبیعی مثل HbA2 و  HbF
• تست ژنتیکی برای جهش‌های تالاسمی.

🔹 کم‌خونی بیماری‌های مزمن

• سطح فریتین نرمال یا بالا برخلاف فقر آهن.
• سطح آهن سرم پایین ولی TIBC نرمال یا کم.

۵. تشخیص افتراقی کم‌خونی

• خون ریزی مخفی (مثل زخم معده یا سرطان روده) : تست مدفوع از نظر خون مخفی 
• نارسایی کلیه : بررسی سطح کراتینین و اریتروپویتین.
• بیماری‌های مغز استخوان (مثل لوسمی) : آسپیراسیون مغز استخوان.

۶. جمع‌بندی

• کم‌خونی یک بیماری شایع با علل متنوع است که با آزمایش CBC و شاخص‌های گلبول قرمز تشخیص داده می‌شود.
• آزمایش‌های تخصصی مانند فریتین، ویتامین B12، الکتروفورز هموگلوبین و تست کومبس به تشخیص نوع کم‌خونی کمک می‌کنند. در صورت نیاز ازمایش های ژنتیک نیز انجام می شود.
• درمان بستگی به علت کم‌خونی دارد ، مثل مکمل آهن در فقر آهن یا تزریق B12 در کمبود ویتامین.

 

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• انجمن هماتولوژی آمریکا (ASH)
• کتاب‌های مرجع پزشکی مانند Harrison’s Principles of Internal Medicine

کم‌خونی (آنمی): تعریف ، انواع ، علائم و آزمایش‌های تشخیصی

۱. تعریف کم‌خونی

کم‌خونی (Anemia) یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم (RBCs) یا سطح هموگلوبین (Hb) خون کاهش می‌یابد، در نتیجه توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند.

معیارهای تشخیص کم‌خونی بر اساس سازمان جهانی بهداشت

• مردان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۳ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL)
• زنان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم بر دسی‌لیتر
• بارداران : هموگلوبین کمتر از ۱۱ گرم بر دسی‌لیتر

۲. انواع کم‌خونی و علل آن

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت ایجاد ، اندازه گلبول‌های قرمز (MCV) و سطح هموگلوبین طبقه‌بندی می‌شوند :

الف) کم‌خونی میکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز کوچک _    MCV < 80 fL)

1. کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع)
   • علت : کمبود آهن در رژیم غذایی، خون ریزی مزمن (مثل قاعدگی شدید ، زخم معده).
2. تالاسمی
   • علت : نقص ژنتیکی در تولید هموگلوبین.
3. کم‌خونی بیماری‌های مزمن (در موارد خاص)

ب) کم‌خونی نورموسیتی ( اندازه گلبول‌ها طبیعی _  MCV : 80-100 fL)

1. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (مثل عفونت، سرطان، نارسایی کلیه)
2. کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز)
3. کم‌خونی پس از خون ریزی حاد

ج) کم‌خونی ماکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز بزرگ _  MCV > 100 fL)

1. کم‌خونی مگالوبلاستیک ( کمبود ویتامین B12 یا فولات )
   • علت: سوءتغذیه، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک.
2. کم‌خونی ناشی از الکل یا بیماری کبدی

۳. علائم بالینی کم‌خونی

علائم بستگی به شدت و سرعت کاهش هموگلوبین دارد:

• خستگی و ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست و مخاط (مثل ملتحمه چشم)
• تنگی نفس و تپش قلب
• سردرد و سرگیجه
• درد قفسه سینه (در موارد شدید)
• سردی دست‌ها و پاها
• ناخن‌های شکننده و ریزش مو (در کمبود آهن)

۴. آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

۱. آزمایش‌های اولیه CBC و شاخص‌های گلبول قرمز

• شمارش کامل خون (CBC) :
  • هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) برای تشخیص کم‌خونی.
  • شمارش گلبول‌های قرمز  (RBC count)
  • شاخص‌های گلبول قرمز:
    •  : MCVتعیین حجم متوسط گلبول قرمز (میکروسیتیک/نورموسیتی/ماکروسیتیک).
    •  : MCH مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز.
    •  : MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز.
  • شمارش رتیکولوسیت‌ها : نشان‌دهنده فعالیت مغز استخوان.

۲. آزمایش‌های تخصصی بر اساس نوع کم‌خونی

🔹 کم‌خونی فقر آهن

• سطح فریتین : (Ferritin) بهترین نشانه ذخایر آهن (کمتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر نشانه کمبود آهن است).
• سطح آهن سرم (Serum Iron) و ظرفیت کل اتصال آهن : (TIBC) در فقر آهن ، آهن سرم کم و TIBC بالا می‌رود.
• اشباع ترانسفرین : (Transferrin Saturation)  کمتر از ۱۶٪ نشانه کمبود آهن است.

🔹 کم‌خونی مگالوبلاستیک) کمبود B12 یا فولات(

• سطح ویتامین B12 به کمتر از ۲۰۰ پیکوگرم بر میلی‌لیتر می رسد  .
• سطح فولات (کمتر از ۴ نانوگرم بر میلی‌لیتر).
• هموسیستئین و MMA (متیل مالونیک اسید) در کمبود B12 افزایش می‌یابند.

🔹 کم‌خونی همولیتیک

• تست کومبس مستقیم (Direct Coombs Test)  : برای تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد گلبول قرمز.
• بیلی روبین غیرمستقیم بالا می رود به دلیل تخریب گلبول‌های قرمز.
• هاپتوگلوبین سرم کاهش‌یافته.

🔹 تالاسمی

• الکتروفورز هموگلوبین (Hb Electrophoresis)  : تشخیص هموگلوبین‌های غیرطبیعی مثل HbA2 و  HbF
• تست ژنتیکی برای جهش‌های تالاسمی.

🔹 کم‌خونی بیماری‌های مزمن

• سطح فریتین نرمال یا بالا برخلاف فقر آهن.
• سطح آهن سرم پایین ولی TIBC نرمال یا کم.

۵. تشخیص افتراقی کم‌خونی

• خون ریزی مخفی (مثل زخم معده یا سرطان روده) : تست مدفوع از نظر خون مخفی 
• نارسایی کلیه : بررسی سطح کراتینین و اریتروپویتین.
• بیماری‌های مغز استخوان (مثل لوسمی) : آسپیراسیون مغز استخوان.

۶. جمع‌بندی

• کم‌خونی یک بیماری شایع با علل متنوع است که با آزمایش CBC و شاخص‌های گلبول قرمز تشخیص داده می‌شود.
• آزمایش‌های تخصصی مانند فریتین، ویتامین B12، الکتروفورز هموگلوبین و تست کومبس به تشخیص نوع کم‌خونی کمک می‌کنند. در صورت نیاز ازمایش های ژنتیک نیز انجام می شود.
• درمان بستگی به علت کم‌خونی دارد ، مثل مکمل آهن در فقر آهن یا تزریق B12 در کمبود ویتامین.

 

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• انجمن هماتولوژی آمریکا (ASH)
• کتاب‌های مرجع پزشکی مانند Harrison’s Principles of Internal Medicine

کم‌خونی (آنمی): تعریف ، انواع ، علائم و آزمایش‌های تشخیصی

۱. تعریف کم‌خونی

کم‌خونی (Anemia) یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز سالم (RBCs) یا سطح هموگلوبین (Hb) خون کاهش می‌یابد، در نتیجه توانایی خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش پیدا می‌کند.

معیارهای تشخیص کم‌خونی بر اساس سازمان جهانی بهداشت

• مردان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۳ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL)
• زنان بالغ:  هموگلوبین کمتر از ۱۲ گرم بر دسی‌لیتر
• بارداران : هموگلوبین کمتر از ۱۱ گرم بر دسی‌لیتر

۲. انواع کم‌خونی و علل آن

کم‌خونی انواع مختلفی دارد که بر اساس علت ایجاد ، اندازه گلبول‌های قرمز (MCV) و سطح هموگلوبین طبقه‌بندی می‌شوند :

الف) کم‌خونی میکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز کوچک _    MCV < 80 fL)

1. کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع)
   • علت : کمبود آهن در رژیم غذایی، خون ریزی مزمن (مثل قاعدگی شدید ، زخم معده).
2. تالاسمی
   • علت : نقص ژنتیکی در تولید هموگلوبین.
3. کم‌خونی بیماری‌های مزمن (در موارد خاص)

ب) کم‌خونی نورموسیتی ( اندازه گلبول‌ها طبیعی _  MCV : 80-100 fL)

1. کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن (مثل عفونت، سرطان، نارسایی کلیه)
2. کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز)
3. کم‌خونی پس از خون ریزی حاد

ج) کم‌خونی ماکروسیتیک ( گلبول‌های قرمز بزرگ _  MCV > 100 fL)

1. کم‌خونی مگالوبلاستیک ( کمبود ویتامین B12 یا فولات )
   • علت: سوءتغذیه، بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک.
2. کم‌خونی ناشی از الکل یا بیماری کبدی

۳. علائم بالینی کم‌خونی

علائم بستگی به شدت و سرعت کاهش هموگلوبین دارد:

• خستگی و ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست و مخاط (مثل ملتحمه چشم)
• تنگی نفس و تپش قلب
• سردرد و سرگیجه
• درد قفسه سینه (در موارد شدید)
• سردی دست‌ها و پاها
• ناخن‌های شکننده و ریزش مو (در کمبود آهن)

۴. آزمایش‌های تشخیص کم‌خونی

۱. آزمایش‌های اولیه CBC و شاخص‌های گلبول قرمز

• شمارش کامل خون (CBC) :
  • هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) برای تشخیص کم‌خونی.
  • شمارش گلبول‌های قرمز  (RBC count)
  • شاخص‌های گلبول قرمز:
    •  : MCVتعیین حجم متوسط گلبول قرمز (میکروسیتیک/نورموسیتی/ماکروسیتیک).
    •  : MCH مقدار متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز.
    •  : MCHC غلظت متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز.
  • شمارش رتیکولوسیت‌ها : نشان‌دهنده فعالیت مغز استخوان.

۲. آزمایش‌های تخصصی بر اساس نوع کم‌خونی

🔹 کم‌خونی فقر آهن

• سطح فریتین : (Ferritin) بهترین نشانه ذخایر آهن (کمتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی‌لیتر نشانه کمبود آهن است).
• سطح آهن سرم (Serum Iron) و ظرفیت کل اتصال آهن : (TIBC) در فقر آهن ، آهن سرم کم و TIBC بالا می‌رود.
• اشباع ترانسفرین : (Transferrin Saturation)  کمتر از ۱۶٪ نشانه کمبود آهن است.

🔹 کم‌خونی مگالوبلاستیک) کمبود B12 یا فولات(

• سطح ویتامین B12 به کمتر از ۲۰۰ پیکوگرم بر میلی‌لیتر می رسد  .
• سطح فولات (کمتر از ۴ نانوگرم بر میلی‌لیتر).
• هموسیستئین و MMA (متیل مالونیک اسید) در کمبود B12 افزایش می‌یابند.

🔹 کم‌خونی همولیتیک

• تست کومبس مستقیم (Direct Coombs Test)  : برای تشخیص آنتی‌بادی‌های ضد گلبول قرمز.
• بیلی روبین غیرمستقیم بالا می رود به دلیل تخریب گلبول‌های قرمز.
• هاپتوگلوبین سرم کاهش‌یافته.

🔹 تالاسمی

• الکتروفورز هموگلوبین (Hb Electrophoresis)  : تشخیص هموگلوبین‌های غیرطبیعی مثل HbA2 و  HbF
• تست ژنتیکی برای جهش‌های تالاسمی.

🔹 کم‌خونی بیماری‌های مزمن

• سطح فریتین نرمال یا بالا برخلاف فقر آهن.
• سطح آهن سرم پایین ولی TIBC نرمال یا کم.

۵. تشخیص افتراقی کم‌خونی

• خون ریزی مخفی (مثل زخم معده یا سرطان روده) : تست مدفوع از نظر خون مخفی 
• نارسایی کلیه : بررسی سطح کراتینین و اریتروپویتین.
• بیماری‌های مغز استخوان (مثل لوسمی) : آسپیراسیون مغز استخوان.

۶. جمع‌بندی

• کم‌خونی یک بیماری شایع با علل متنوع است که با آزمایش CBC و شاخص‌های گلبول قرمز تشخیص داده می‌شود.
• آزمایش‌های تخصصی مانند فریتین، ویتامین B12، الکتروفورز هموگلوبین و تست کومبس به تشخیص نوع کم‌خونی کمک می‌کنند. در صورت نیاز ازمایش های ژنتیک نیز انجام می شود.
• درمان بستگی به علت کم‌خونی دارد ، مثل مکمل آهن در فقر آهن یا تزریق B12 در کمبود ویتامین.

 

منابع:

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)
• انجمن هماتولوژی آمریکا (ASH)
• کتاب‌های مرجع پزشکی مانند Harrison’s Principles of Internal Medicine