سندرم مارفان (Marfan Syndrome)
سندرم مارفان یک اختلال ژنتیکی بافت همبند است که به دلیل جهش در ژن FBN1 (فیبریلین-1) ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند بر سیستم‌های مختلف بدن از جمله قلب و عروق، اسکلتی، چشمی و ریوی تأثیر بگذارد. در این متن، به طور جامع به تعریف، علائم، روش‌های تشخیصی و آزمایش‌های مرتبط با سندرم مارفان پرداخته می‌شود.
۱. مقدمه و تعریف سندرم مارفان
سندرم مارفان یک بیماری اتوزومال غالب است که به دلیل نقص در پروتئین فیبریلین-1 (که جزء اصلی بافت همبند است) رخ می‌دهد. این بیماری باعث می‌شود بافت‌های همبند در بدن ضعیف شوند و در نتیجه، اندام‌های مختلف مانند قلب، عروق خونی، چشم‌ها و استخوان‌ها درگیر شوند.
اهمیت تشخیص به موقع
- این سندرم می‌تواند باعث دایسکشن آئورت (پارگی آئورت) شود که یک وضعیت تهدیدکننده زندگی است.
- تشخیص زودهنگام می‌تواند با مداخلات پزشکی و جراحی از عوارض کشنده جلوگیری کند.
۲. علل و ژنتیک بیماری
- ژن مسئول: FBN1 روی کروموزوم 15 (15q21.1)
- نوع وراثت : اتوزومال غالب (اگر یکی از والدین مبتلا باشد، ۵۰٪ احتمال انتقال به فرزند وجود دارد).
- نقص در فیبریلین-1: این پروتئین در ساختار میکروفیبریل‌های خارج سلولی نقش دارد و جهش در آن باعث اختلال در استحکام بافت‌های همبند می‌شود.
۳. علائم بالینی در سیستم‌های مختلف بدن
الف) سیستم اسکلتی
- قد بلند و لاغر با اندام‌های کشیده (آراخنوداکتیلی یا انگشتان عنکبوتی).
- انحراف ستون فقرات (اسکولیوز یا کیفوز).
- قفسه سینه فرو رفته یا بیرون زده
- شکاف کام یا قوس بالا و باریک.
- نرمی مفاصل (هایپرموبلیتی مفصل).
ب) سیستم قلبی- عروقی
- گشادی ریشه آئورت (Aortic root dilation) که می‌تواند به دایسکشن آئورت منجر شود.
- نارسایی دریچه میترال (MVP) به دلیل پرولاپس دریچه.
- ریتم‌های غیرطبیعی قلب
ج) سیستم چشمی
- دررفتگی عدسی چشم (Ectopia lentis) که در ۶۰٪ بیماران دیده می‌شود.
- نزدیک‌بینی شدید .
- جداشدگی شبکیه در موارد پیشرفته.
د) سیستم ریوی
- پنوموتوراکس خودبه‌خودی (تجمع هوا در قفسه سینه).
- آپنه خواب.
ه) پوست و سایر علائم
- استریا (ترک‌های پوستی) بدون ارتباط با چاقی یا بارداری.
- فتق‌های مکرر.
۴. معیارهای تشخیصی : معیارهای گنت
برای تشخیص سندرم مارفان، از معیارهای گنت (Ghent criteria) استفاده می‌شود که بر اساس علائم بالینی و سابقه خانوادگی است.
الف) معیارهای اصلی (Major criteria)
- گشادی ریشه آئورت با درگیری دریچه آئورت.
- دررفتگی عدسی (Ectopia lentis) .
- جهش FBN1 شناخته شده.
- سابقه خانوادگی مثبت (وجود بیماری در بستگان درجه اول).
ب) معیارهای فرعی (Minor criteria)
- اسکولیوز بیش از ۲۰ درجه.
- آراخنوداکتیلی.
- هایپرموبلیتی مفاصل.
- استریا پوستی.
تشخیص قطعی:
- اگر دو معیار اصلی + یک معیار فرعی در سیستم‌های مختلف وجود داشته باشد.
- یا یک معیار اصلی + جهش FBN1 .
۵. روش‌های تشخیص آزمایشگاهی
۱. آزمایش‌های تصویربرداری
- اکوکاردیوگرافی (اکوی قلب): برای بررسی گشادی آئورت و نارسایی دریچه‌ها.
- MRI یا CT آنژیوگرافی: برای ارزیابی دقیق‌تر آئورت و عروق.
- رادیوگرافی قفسه سینه و ستون فقرات: برای بررسی اسکولیوز و تغییرات استخوانی.
۲. آزمایش‌های چشمی
- اسلیت لامپ (Slit-lamp examination) : برای تشخیص دررفتگی عدسی.
- معاینه کامل چشم‌پزشکی: شامل بررسی فشار چشم و شبکیه.
۳. آزمایش‌های ژنتیکی
- توالی‌یابی ژن FBN1 : برای شناسایی جهش‌های بیماری‌زا.
- پانل ژنتیکی بیماری‌های بافت همبند : در مواردی که تشخیص نامشخص است.
۴. آزمایش‌های عملکردی
- تست ورزش قلبی: برای ارزیابی تحمل فعالیت در بیماران با درگیری قلبی.
- نوار قلب (ECG) : برای بررسی آریتمی‌ها.
۶. تست‌های ژنتیکی و نقش آن در تشخیص
- تست FBN1 Sequencing : حدود ۹۰٪ جهش‌های مرتبط با مارفان را شناسایی می‌کند.
- MLPA : برای شناسایی حذف یا مضاعف‌شدگی در ژن.
- NGS یا توالی‌یابی نسل جدید : برای بررسی همزمان چندین ژن مرتبط با بیماری‌های مشابه.
۷. تشخیص افتراقی‌ها
برخی بیماری‌ها علائم مشابه مارفان دارند، از جمله:
- سندرم اهلرز-دانلوس (EDS)
- سندرم لوئیز-دیتز (Loeys-Dietz)
- هموسیستینوری
۸. پایش و مدیریت بیماران
- پایش منظم اکوکاردیوگرافی به فاصله هر ۶-۱۲ ماه.
- درمان دارویی با مسدودکننده‌های بتا (مثل آتنولول) یا ARB مثل لوزارتان برای کاهش فشار روی آئورت.
- جراحی ترمیم آئورت در صورت گشادی بیش از حد (معمولاً وقتی قطر آئورت به ۵ سانتیمتر برسد).
جمع‌بندی
سندرم مارفان یک بیماری چندسیستمی است که نیازمند تشخیص زودهنگام و مدیریت تخصصی است. ترکیبی از معیارهای بالینی، تصویربرداری و تست‌های ژنتیکی برای تشخیص قطعی ضروری است. در صورت وجود سابقه خانوادگی، مشاوره ژنتیک قبل از بارداری توصیه می‌شود.
منابع :
- National Marfan Foundation (NMF)
- GeneReviews: Marfan Syndrome (NCBI)
- European Society of Cardiology Guidelines