آنالیز ادرار چیست ، چرا اهمیت دارد و چگونه تفسیر می شود ؟
آزمایش آنالیز ادرار یکی از رایج ترین و در عین حال مفیدترین آزمایش های پاراکلینیکی در پزشکی است . این آزمایش اطلاعات ارزشمندی در مورد عملکرد کلیه ها ، وجود عفونت ، بیماری های متابولیک ، وضعیت بدن و حتی برخی اختلالات خونی در اختیار پزشک قرار می دهد .
ادرار مایعی است که توسط کلیه ها تولید می شود و حاوی مواد زائدی است که بدن قصد دارد آن ها را دفع کند . این مواد شامل ترکیبات حاصل از سوخت وساز بدن ، نمک ها ، هورمون ها و مواد شیمیایی دیگر است که بسته به وضعیت بدن ، تغذیه و بیماری های زمینه ای ممکن است تغییر کنند .
آنالیز ادرار چیست ؟
آنالیز ادرار به مجموعه ای از بررسی ها و آزمایش هایی گفته می شود که روی نمونه ادرار انجام می شوند تا وضعیت سلامت عمومی بدن و عملکرد کلیه ها و دستگاه ادراری بررسی شود .
این آزمایش معمولاً شامل سه بخش است :
- بررسی ظاهری
- بررسی شیمیایی
- بررسی میکروسکوپی
چرا آنالیز ادرار اهمیت دارد ؟
این آزمایش کم هزینه ، غیر تهاجمی و سریع ، می تواند اطلاعات مهمی درباره بیماری های مختلف به پزشک بدهد . برخی از موارد استفاده رایج آن عبارت اند از :
- بررسی علائم عفونت ادراری
- تشخیص خون در ادرار
- بررسی بیماری های کلیوی
- ارزیابی بیماران مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا
- تشخیص اختلالات متابولیک مانند سنگ سازی
- پایش برخی داروها و مواد سمی
گاهی اوقات این آزمایش بخشی از چکاپ های دوره ای سالمندان یا بیماران مزمن نیز هست .
اجزای آنالیز ادرار و تفسیر نتایج
۱ . بررسی ظاهری ادرار
- رنگ : رنگ طبیعی ادرار زرد کم رنگ تا زرد کهربایی است . ادرار بی رنگ ممکن است نشانه مصرف زیاد آب یا دیابت باشد . رنگ های غیرطبیعی مثل قرمز یا قهوه ای تیره باید بررسی شوند .
- شفافیت : ادرار باید شفاف باشد . کدر بودن می تواند ناشی از چرک ، باکتری ، گلبول سفید یا نمک های کریستالی باشد .
- بو : بوی غیرطبیعی ممکن است به علت عفونت ، مصرف برخی داروها یا غذاها باشد .
۲ . بررسی شیمیایی ادرار با نوار ادراری
- PH اسیدی یا قلیایی بودن : PH طبیعی بین حدود ۵ تا ۸ است . تغییر PH
می تواند به علت رژیم غذایی ، داروها یا بیماری های کلیه باشد .
- وزن مخصوص : (Specific gravity) این مقدار نشان می دهد ادرار چقدر غلیظ است . مقدار طبیعی بین ۱.۰۰۵ تا ۱.۰۳۰ است . افزایش آن می تواند به دلیل کم آبی بدن یا وجود گلوکز و پروتئین باشد .
- پروتئین : در حالت عادی ادرار نباید حاوی پروتئین باشد . وجود آن می تواند نشانه بیماری های کلیوی یا فشار خون بالا باشد .
- گلوکز (قند) : وجود قند در ادرار معمولاً نشانه دیابت کنترل نشده است .
- کتون : کتون در ادرار ممکن است در اثر گرسنگی طولانی ، رژیم های سخت یا دیابت دیده شود .
- خون (هموگلوبین): وجود خون می تواند ناشی از عفونت ، سنگ کلیه ، ضربه یا تومور باشد .
- نیتریت : حضور نیتریت معمولاً نشانه وجود باکتری های خاصی است که باعث عفونت ادراری می شوند .
- لکوسیت استراز : (Leukocyte esterase) این آنزیم توسط گلبول های سفید ترشح می شود و وجود آن نشانه عفونت ادراری است .
- بیلی روبین و اوروبیلینوژن : مقادیر غیرطبیعی می توانند نشانه بیماری های کبدی یا صفراوی باشند .
۳ . بررسی میکروسکوپی ادرار
در این بخش با استفاده از میکروسکوپ ، موارد زیر بررسی می شود :
- سلول ها : وجود گلبول های سفید (نشانه عفونت) یا قرمز (نشانه خون ریزی) اهمیت دارد .
- کریستال ها : نوع کریستال می تواند به تشخیص نوع سنگ کلیه کمک کند .
- سیلندرها : (Casts) این ذرات در داخل کلیه تشکیل می شوند و وجود آن ها می تواند نشانه بیماری های جدی کلیوی باشد .
- باکتری و قارچ :دیده شدن آن ها نشانه عفونت ادراری است .
چه زمانی باید آنالیز ادرار انجام داد ؟
در شرایط زیر پزشک ممکن است این آزمایش را تجویز کند :
- احساس درد یا سوزش هنگام ادرار
- تب با منشأ نامشخص
- تکرر یا بی اختیاری ادرار
- بوی بد ادرار یا ادرار کدر
- مشاهده خون در ادرار
- چکاپ پیش از جراحی
- بررسی عملکرد کلیه در افراد دیابتی یا مبتلا به فشار خون
نکاتی برای نمونه گیری صحیح
برای افزایش دقت آزمایش ، توصیه می شود :
- نمونه اول صبح جمع آوری شود .
- قسمت میانی ادرار گرفته شود (نه ابتدای آن) .
- ظرف نمونه گیری استریل باشد و درمدت زمان کوتاه به آزمایشگاه تحویل داده شود .
نتیجه گیری
آنالیز ادرار یک ابزار ساده ولی بسیار مفید در تشخیص و پیگیری بیماری های متنوعی است که بر کلیه ها ، مجاری ادراری و حتی سیستم های دیگر بدن تأثیر می گذارند . این آزمایش به دلیل غیر تهاجمی بودن و هزینه پایین ، نقش مهمی در غربالگری اولیه بیماری ها دارد و به پزشک در تصمیم گیری کمک زیادی می کند .