آزمایش اسپرموگرام :
مقدمه
آزمایش اسپرموگرام یا تجزیه و تحلیل مایع منی یکی از مهم‌ترین آزمایش‌ها در بررسی ناباروری مردان است. این آزمایش اطلاعات دقیقی درباره کیفیت و کمیت اسپرم‌ها و مایع منی ارائه می‌دهد و می‌تواند دلایل مختلف ناباروری را مشخص کند.
هدف از انجام اسپرموگرام، بررسی وضعیت اسپرم‌ها از نظر تعداد، حرکت، شکل و دیگر ویژگی‌هاست که برای لقاح موفق ضروری هستند.
تعریف و اهمیت آزمایش اسپرموگرام
اسپرموگرام یک آزمایش آزمایشگاهی است که مایع منی را از نظر موارد زیر ارزیابی می‌کند:
- حجم منی
- تعداد اسپرم در هر میلی‌لیتر
- کل تعداد اسپرم در نمونه
- حرکت اسپرم‌ها (تحرک)
- مورفولوژی (شکل) اسپرم‌ها
- میزان PH مایع منی
- حضور سلول‌های سفید خون یا سایر اجزاء غیرطبیعی
این اطلاعات کمک می‌کند که علت ناباروری در مردان مشخص شود و روند درمان مناسب برنامه‌ریزی شود.
چه زمانی باید آزمایش اسپرموگرام انجام شود؟
آزمایش اسپرموگرام معمولاً در شرایط زیر توصیه می‌شود:
- ناباروری زوجین : زمانی که زوجین حداقل یک سال رابطه جنسی بدون استفاده از روش جلوگیری دارند اما بارداری اتفاق نمی‌افتد.
- مشکلات جنسی مردان : مشکلات انزال، کاهش میل جنسی یا سایر اختلالات جنسی.
- ارزیابی بعد از درمان ناباروری : برای بررسی پاسخ به درمان‌های دارویی یا جراحی.
- کنترل بعد از وازکتومی : بررسی موفقیت عمل قطع لوله‌های اسپرم‌بر (وازکتومی).
- بررسی قبل از انجام روش‌های کمک باروری : مانند IVF یا ICSI
- ارزیابی مشکلات مشکوک : مانند التهاب پروستات یا عفونت مجاری تناسلی.
نحوه انجام آزمایش اسپرموگرام
آماده‌سازی نمونه
- احتباس جنسی : قبل از آزمایش باید ۲ تا ۷ روز از انزال خودداری شود تا نمونه کیفیت خوبی داشته باشد.
- نمونه‌گیری : نمونه معمولاً توسط خود فرد از طریق انزال در ظرف استریل در آزمایشگاه یا در خانه تهیه و ظرف مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود.
- شرایط نمونه : نمونه باید در دمای اتاق نگهداری شود و از تماس با دمای خیلی بالا یا پایین خودداری شود.
مراحل آزمایش
- نمونه پس از رسیدن به آزمایشگاه در شرایط استاندارد بررسی می‌شود.
- حجم، رنگ و قوام مایع منی اندازه‌گیری می‌شود.
- شمارش تعداد اسپرم و حرکت آن‌ها با میکروسکوپ انجام می‌شود.
- شکل و ساختار اسپرم‌ها ارزیابی می‌شود (مورفولوژی).
- میزان PH و میزان ویسکوزیته (غلظت) مایع منی اندازه‌گیری می‌شود.
- در صورت نیاز آزمایش‌های تکمیلی مانند حضور آنتی‌بادی‌های ضداسپرم انجام می‌شود.
پارامترهای اصلی آزمایش و تفسیر نتایج
|
پارامتر |
مقدار نرمال (WHO 2010) |
تفسیر نتیجه غیرطبیعی |
|
حجم منی |
حداقل 1.5 میلی‌لیتر |
حجم کم: ممکن است نشان‌دهنده انسداد یا اختلال تولید مایع منی باشد. حجم زیاد غیرمعمول است. |
|
تعداد اسپرم |
حداقل 15 میلیون در میلی‌لیتر |
کمتر از این مقدار نشان‌دهنده اولیگوسپرمی است. |
|
تحرک اسپرم |
حداقل 40% از اسپرم‌ها باید متحرک باشند |
کاهش تحرک (آستنیوسپرمی) ممکن است موجب ناباروری شود. |
|
مورفولوژی اسپرم |
حداقل 4% اسپرم‌ها باید شکل طبیعی داشته باشند |
درصد پایین شکل طبیعی نشان‌دهنده تری‌اسپرمی است. |
|
PH مایع منی |
7.2 تا 8.0 |
PH پایین ممکن است به انسداد مجاری منی منجر شود. |
|
حضور سلول‌های سفید |
کمتر از 1 میلیون در میلی‌لیتر |
افزایش ممکن است نشان‌دهنده عفونت یا التهاب باشد. |
عوامل مؤثر بر نتایج آزمایش اسپرموگرام
- مدت زمان احتباس جنسی : کوتاه‌تر یا طولانی‌تر از ۲ تا ۷ روز نتایج را تغییر می‌دهد.
- استرس و بیماری‌های مزمن : می‌تواند کیفیت اسپرم را کاهش دهد.
- داروها و سموم : مصرف داروهای خاص یا مواجهه با مواد سمی تاثیرگذار است.
- سیگار و الکل : مصرف دخانیات و الکل کیفیت اسپرم را کاهش می‌دهد.
- دمای بدن و شرایط محیطی: دمای زیاد محیط یا تب ممکن است اثر منفی داشته باشد.
اهمیت تکرار آزمایش و نکات کلیدی
- معمولاً برای اطمینان از نتایج، آزمایش باید حداقل دوبار و با فاصله زمانی ۲ تا ۴ هفته تکرار شود.
- نمونه‌گیری باید به‌درستی و با رعایت نکات فنی انجام شود تا نتایج معتبر باشند.
- اسپرموگرام تنها یکی از مراحل بررسی ناباروری است و معمولاً با آزمایش‌های دیگر همراه است.