هورمون ویتامین دی و اهمیت آزمایش آن
ویتامین دی یکی از مهم‌ترین ترکیبات مورد نیاز بدن انسان است که برخلاف نامش، تنها یک ویتامین ساده نیست، بلکه نوعی هورمون به شمار می‌آید. این ماده نقش حیاتی در حفظ سلامت استخوان‌ها، سیستم ایمنی بدن، جذب کلسیم و حتی عملکرد مناسب عضلات و مغز دارد. کمبود این ماده در بدن می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند و از آن‌جایی که علائم آن اغلب پنهان است، تشخیص آن تنها از طریق آزمایش خون امکان‌پذیر است.
ویتامین دی چیست و چرا به آن هورمون می‌گویند؟
ویتامین دی در دسته‌ی ویتامین‌های محلول در چربی قرار دارد و برخلاف بسیاری از ویتامین‌ها، بدن می‌تواند آن را خودش تولید کند؛ به شرطی که در معرض نور خورشید قرار بگیریم. به همین دلیل، این ماده عملکردی شبیه به هورمون‌ها دارد. زمانی که پوست در معرض اشعه فرابنفش نوع UVB قرار می‌گیرد، پیش‌سازهای ویتامین دی در پوست فعال شده و پس از عبور از کبد و کلیه به شکل فعال آن تبدیل می‌شوند.
فرم فعال‌شده ویتامین دی در بدن، که به آن کلسیتریول گفته می‌شود، نقش یک هورمون را ایفا می‌کند و در تنظیم سطوح کلسیم و فسفر خون بسیار مؤثر است. به همین دلیل، بسیاری از پزشکان ترجیح می‌دهند از واژه «هورمون ویتامین دی» استفاده کنند.
نقش‌های اصلی ویتامین دی در بدن
ویتامین دی چندین نقش اساسی در بدن دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمک به جذب بهتر کلسیم و فسفر از روده و حفظ سلامت استخوان‌ها
- پیشگیری از نرمی استخوان در کودکان (راشیتیسم) و پوکی استخوان در بزرگسالان
- تقویت سیستم ایمنی و کاهش احتمال ابتلا به عفونت‌ها
- نقش در تنظیم قند خون و پیشگیری از دیابت نوع دو
- ارتباط احتمالی با کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و افسردگی
چرا آزمایش ویتامین دی مهم است؟
علائم کمبود ویتامین دی معمولاً پنهان است و ممکن است فرد برای مدت طولانی متوجه آن نشود. برخی از علائمی که ممکن است در صورت کمبود شدید ویتامین دی بروز کند شامل خستگی مزمن، دردهای عضلانی، ضعف، افسردگی و افزایش احتمال ابتلا به عفونت‌های ویروسی و باکتریایی است.
تنها راه اطمینان از میزان این هورمون در بدن، انجام آزمایش خون ۲۵-هیدروکسی ویتامین دی است. این آزمایش ساده می‌تواند نشان دهد که سطح ویتامین دی بدن شما در چه وضعیتی قرار دارد : طبیعی، ناکافی یا دچار کمبود.
سطح نرمال ویتامین دی در آزمایش خون
مقدار ویتامین دی معمولاً بر حسب نانوگرم بر میلی‌لیتر (ng/mL) اندازه‌گیری می‌شود. طبق نظر سازمان‌های بهداشتی مختلف، محدوده‌ی سطح این ماده در خون به‌صورت زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- کمتر از ۲۰: کمبود شدید ویتامین دی
- بین ۲۰ تا ۳۰: کمبود نسبی یا ناکافی
- بین ۳۰ تا ۸۰: محدوده‌ی مطلوب
- بالای ۱۰۰: احتمال مسمومیت با ویتامین دی
البته بسته به شرایط پزشکی فرد، پزشک ممکن است تفسیر متفاوتی از این اعداد ارائه دهد.
چه افرادی باید آزمایش ویتامین دی بدهند؟
آزمایش ویتامین دی می‌تواند برای همه افراد مفید باشد، اما در برخی از گروه‌ها، انجام این آزمایش اهمیت بیشتری دارد:
- افرادی که بیشتر وقت خود را در فضای بسته می‌گذرانند و نور خورشید دریافت نمی‌کنند
- افراد مسن، به‌ویژه بالای ۶۵ سال
- زنان باردار و شیرده
- افرادی با پوست تیره‌تر (که جذب نور خورشید در پوستشان کمتر است)
- افرادی با اضافه وزن یا چاقی
- کسانی که بیماری‌های گوارشی، کلیوی یا کبدی دارند
- افرادی که داروهایی مانند کورتون‌ها یا داروهای ضد تشنج مصرف می‌کنند
آیا مصرف خودسرانه مکمل‌های ویتامین دی مجاز است؟
مصرف مکمل‌های ویتامین دی در بسیاری از موارد مفید است، اما نباید بدون مشورت با پزشک یا بدون انجام آزمایش انجام شود. زیرا مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند منجر به تجمع کلسیم در خون و بروز مشکلاتی مانند تهوع، یبوست، سنگ کلیه و حتی آسیب به کلیه‌ها شود.
به همین دلیل، توصیه می‌شود پیش از مصرف هرگونه مکمل، ابتدا با انجام یک آزمایش خون ساده سطح ویتامین دی در بدن خود را اندازه‌گیری کرده و بر اساس نتایج، با نظر پزشک اقدام به درمان یا پیشگیری نمایید.
ارتباط نور خورشید با ویتامین دی
مهم‌ترین منبع طبیعی برای تولید ویتامین دی در بدن، نور خورشید است. تابش مستقیم آفتاب به پوست (بدون کرم ضدآفتاب) به مدت حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در روز می‌تواند به بدن در تولید کافی این هورمون کمک کند. البته این مقدار بسته به فصل، رنگ پوست، منطقه جغرافیایی و زمان روز متغیر است.
با این حال، در بسیاری از شهرهای بزرگ به‌دلیل آلودگی هوا، زندگی آپارتمانی و سبک زندگی مدرن، افراد در معرض نور خورشید کافی قرار ندارند. به همین دلیل آزمایش منظم و در صورت نیاز، مصرف مکمل تحت نظر پزشک ضروری است.
نتیجه‌گیری
هورمون ویتامین دی ماده‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار در سلامت عمومی بدن است. کمبود آن ممکن است بدون علامت باشد اما در درازمدت عوارض جدی ایجاد کند. از آنجا که تشخیص دقیق تنها از طریق آزمایش خون امکان‌پذیر است، انجام آزمایش ۲۵-هیدروکسی ویتامین دی برای افراد در معرض خطر و همچنین به‌صورت دوره‌ای برای افراد عادی توصیه می‌شود. با آگاهی، تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌توان از عوارض کمبود این هورمون حیاتی جلوگیری کرد.
1404/3/26