هورمون PTH و اهمیت آزمایش آن
بدن انسان برای تنظیم دقیق سطح مواد معدنی و حفظ تعادل بین آن‌ها، نیازمند هماهنگی بین چندین اندام و هورمون مختلف است. یکی از مهم‌ترین این هورمون‌ها، هورمون پاراتیروئید یا به اختصار PTH نام دارد. این هورمون وظیفه‌ی تنظیم سطح کلسیم و فسفر خون را بر عهده دارد و نقش اساسی در سلامت استخوان‌ها، عضلات و عملکرد عصبی ایفا می‌کند.
اختلال در ترشح این هورمون می‌تواند باعث افزایش یا کاهش شدید کلسیم در خون شده و عوارض جدی به‌دنبال داشته باشد. از این رو، انجام آزمایش PTH در کنار آزمایش‌های مربوط به کلسیم و فسفر، یکی از روش‌های مؤثر برای تشخیص مشکلات متابولیکی و بیماری‌های مربوط به غدد است.
هورمون PTH چیست؟
هورمون پاراتیروئید توسط غدد پاراتیروئید ترشح می‌شود . این غدد بسیار کوچک و در حدود اندازه‌ی یک عدس هستند و در پشت غده تیروئید ، در قسمت جلویی گردن قرار دارند . برخلاف شباهت اسمی ، عملکرد پاراتیروئید با تیروئید کاملاً متفاوت است و نقش آن بیشتر بر تنظیم سطح کلسیم و فسفر خون متمرکز است .
زمانی که سطح کلسیم خون کاهش می‌یابد ، غدد پاراتیروئید بلافاصله مقدار بیشتری از هورمون PTH ترشح می‌کنند تا این کمبود جبران شود .
این هورمون با سه مکانیسم اصلی سطح کلسیم را بالا می‌برد :
۱. افزایش جذب کلسیم از استخوان‌ها به داخل خون
۲. افزایش بازجذب کلسیم در کلیه‌ها و کاهش دفع آن از ادرار
۳. تحریک کلیه‌ها برای فعال‌سازی ویتامین دی، که به افزایش جذب کلسیم از روده کمک می‌کند
در مقابل ، زمانی که سطح کلسیم بالا می‌رود ، ترشح هورمون PTH کاهش پیدا می‌کند تا تعادل حفظ شود .
چرا آزمایش PTH انجام می‌شود ؟
آزمایش PTH اغلب زمانی درخواست می‌شود که سطح کلسیم خون فرد خارج از محدوده طبیعی باشد . این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا دلیل بالا یا پایین بودن کلسیم به عملکرد غیرعادی غدد پاراتیروئید مربوط است یا خیر .
این آزمایش معمولاً در شرایط زیر انجام می‌شود :
- کلسیم خون فرد به‌صورت مزمن بالا یا پایین است
- فرد دچار سنگ کلیه‌های مکرر شده
- بیمار دچار پوکی استخوان زودرس یا شدید است
- فرد دچار علائم عصبی ، عضلانی یا خستگی مداوم شده
- بررسی عملکرد غدد پاراتیروئید پس از جراحی یا درمان دارویی
- کنترل درمان در بیمارانی که به علت تومور یا مشکلات غدد دچار اختلال در PTH هستند
بیماری‌های مرتبط با اختلال در هورمون PTH
اختلال در ترشح PTH می‌تواند به دو صورت خود را نشان دهد: افزایش بیش‌ازحد یا کاهش شدید این هورمون . هر کدام از این شرایط بیماری خاص خود را به‌دنبال دارد .
پرکاری پاراتیروئید (Hyperparathyroidism)
در این حالت ، غدد پاراتیروئید بیش از حد فعال هستند و مقدار زیادی هورمون PTH ترشح می‌کنند . نتیجه آن ، افزایش جذب کلسیم از استخوان‌ها و افزایش سطح کلسیم در خون است. این بیماری می‌تواند باعث شود استخوان‌ها شکننده شوند و خطر شکستگی افزایش یابد. همچنین ممکن است باعث ایجاد سنگ کلیه ، ضعف عضلانی ، تهوع ، افسردگی و حتی اختلالات روانی شود.
علت پرکاری پاراتیروئید معمولاً یک توده خوش‌خیم در یکی از غدد پاراتیروئید است. در موارد نادر ، ممکن است تومور بدخیم یا بیماری‌های دیگر علت آن باشند .
کم‌کاری پاراتیروئید (Hypoparathyroidism)
در این حالت، ترشح هورمون PTH بسیار کم است یا اصلاً انجام نمی‌شود . نتیجه آن، کاهش شدید کلسیم خون و افزایش فسفر است . این وضعیت می‌تواند موجب گرفتگی عضلات ، بی‌حسی در اطراف دهان یا اندام‌ها ، تشنج و در موارد شدید ، مشکلات قلبی یا اختلال در عملکرد مغز شود.
علت کم‌کاری پاراتیروئید می‌تواند آسیب در جریان جراحی گردن، بیماری‌های خودایمنی یا به‌ندرت بیماری‌های ژنتیکی باشد .
چگونگی انجام آزمایش PTH
برای انجام آزمایش PTH، نمونه‌ای از خون فرد گرفته می‌شود . این آزمایش بهتر است هم‌زمان با آزمایش کلسیم خون انجام شود ، زیرا مقایسه هم‌زمان این دو عدد می‌تواند به درک بهتر عملکرد پاراتیروئید کمک کند .
در بعضی موارد ، پزشک ممکن است آزمایش فسفر ،منیزیم یا ویتامین دی را نیز همراه با آن درخواست کند . فرد معمولاً نیاز به ناشتا بودن ندارد ، اما باید پزشک یا مسئول نمونه‌گیری را در جریان داروهایی که مصرف می‌کند بگذارد ؛ زیرا برخی داروها مانند لیتیوم ، دیورتیک‌ها و ویتامین دی می‌توانند بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند .
سطح نرمال PTH در خون چقدر است؟
میزان طبیعی هورمون PTH در خون به روش آزمایشگاهی مورد استفاده بستگی دارد ، اما به طور معمول در حدود 65-10 پیکوگرم در میلی‌لیتر در نظر گرفته می‌شود . بالا یا پایین بودن این عدد به‌تنهایی کافی نیست و باید همراه با نتایج سایر آزمایش‌ها ، به‌ویژه کلسیم و فسفر ، تفسیر شود .
نتیجه‌گیری
هورمون پاراتیروئید یا PTH یکی از کلیدی‌ترین هورمون‌های بدن در تنظیم سطح کلسیم است. اختلال در عملکرد این هورمون می‌تواند منجر به مشکلات استخوانی ، کلیوی ، عصبی و متابولیکی شود . آزمایش PTH یک ابزار ارزشمند برای شناسایی اختلالات مرتبط با کلسیم و غدد پاراتیروئید است و در کنار سایر آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص دقیق کمک کند . آگاهی و بررسی به‌موقع می‌تواند از عوارض جدی این بیماری‌ها پیشگیری کرده و مسیر درمان را هموارتر کند .
1404/3/20