واکسن‌ها و برنامه ایمن‌سازی نوزادان
تعریف واکسن
واکسـن یک فرآورده‌ی زیستی است که برای ایجاد ایمنی در برابر بیماری‌های عفونی استفاده می‌شود . هدف از واکسن این است که بدن انسان را در برابر یک عامل بیماری‌زا مانند ویروس یا باکتری ، بدون اینکه فرد واقعاً به بیماری مبتلا شود ، آماده و مقاوم سازد . در حقیقت ، واکسن نوعی آموزش برای سیستم ایمنی بدن است تا در صورت برخورد واقعی با میکروب ، آن را به سرعت و بدون بروز بیماری جدی از بین ببرد
مکانیسم اثر واکسن‌ها
وقتی بدن انسان با یک عامل بیماری‌زا روبه‌رو می‌شود ، سیستم ایمنی برای دفاع وارد عمل می‌شود . این سیستم مجموعه‌ای از سلول‌ها ، پروتئین‌ها و اندام‌هاست که می‌تواند عوامل خارجی و خطرناک را شناسایی کرده و نابود کند . یکی از مهم‌ترین ابزارهای دفاعی بدن ، تولید پادتن (آنتی‌بادی) است ؛ مولکول‌هایی که به میکروب‌ها می‌چسبند و آن‌ها را برای نابودی علامت‌گذاری میکنند .
واکسـن‌ها معمولاً حاوی شکل ضعیف شده یا غیرفعال شده‌ی باکتری یا ویروس یا بخشی از ساختار آن مانند پروتئین سطحی هستند . این مواد بیماری‌زا نیستند اما سیستم ایمنی را تحریک میکنند تا پادتن های لازم را تولید کند . به این ترتیب ، وقتی بدن در آینده با نسخه واقعی و فعال آن باکتری یا ویروس برخورد کند ، آن را می‌شناسد و به سرعت واکنش نشان می‌دهد .
اهمیت واکسیناسیون در سلامت عمومی
واکسیناسیون نه‌تنها از ابتلای فرد به بیماری جلوگیری می‌کند بلکه در سطح جمعیت نیز باعث ایجاد ایمنی گروهی می‌شود . این بدان معناست که وقتی بخش بزرگی از جامعه واکسینه شوند ، زنجیره‌ی انتقال بیماری قطع می‌شود و از شیوع گسترده جلوگیری می‌شود این امر به‌ویژه برای افراد آسیب‌پذیر مانند نوزادان ، سالمندان یا کسانی که نمی‌توانند واکسن بزنند بسیار مهم است .
تاریخ پزشکی شاهد مواردی از کنترل یا حتی ریشه‌کنی بیماری‌ها با کمک واکسن بوده است . یکی از بارزترین نمونه‌ها ، ریشه‌کن شدن آبله است ؛ بیماری‌ای که قرن‌ها جان میلیون‌ها انسان را گرفته بود اما اکنون به لطف واکسن دیگر وجود ندارد .
آزمایش‌های مرتبط با تولید و ایمنی واکسن
برای آنکه یک واکسن بتواند به بازار عرضه شود ، باید مراحل دقیق و طولانی از آزمایش‌های پیش‌بالینی و بالینی را طی کند . این مراحل شامل موارد زیر هستند :
- بررسی ایمنی اولیه روی حیوانات آزمایشگاهی
- آزمایش روی گروه‌های کوچک از انسان‌ها برای سنجش بی‌خطر بودن
- آزمایش‌های مرحله دوم برای بررسی میزان اثربخشی
- آزمایش‌های مرحله سوم که در آن واکسن روی هزاران نفر آزمایش می‌شود
- دریافت مجوزهای قانونی از سازمان‌های بهداشت ملی و جهانی
پس از ورود به بازار نیز ، واکسن تحت پایش ایمنی پس از مصرف قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که همچنان بی‌خطر و مؤثر باقی مانده است .
آیا واکسن‌ها عوارض دارند ؟
مانند هر فرآورده‌ی دارویی ، واکسن نیز ممکن است عوارضی داشته باشد ؛ اما بیشتر این عوارض بسیار خفیف و موقت هستند . مواردی مانند درد در محل تزریق ، تب خفیف ، خستگی یا بدن‌درد از جمله واکنش‌های طبیعی بدن به واکسن هستند و نشان‌دهنده‌ی فعال شدن سیستم ایمنی‌اند .
عوارض جدی بسیار نادر هستند و معمولاً در مراحل آزمایش بالینی شناسایی می‌شوند . در صورت وجود زمینه‌ی خاص آلرژی یا بیماری‌های ایمنی ، مشورت با پزشک پیش از تزریق واکسن توصیه می‌شود .
چرا باید واکسیناسیون کودکان را جدی بگیریم ؟
واکسیناسیون کودکان یکی از موثرترین دستاوردهای پزشکی در تاریخ بشر است که سالانه از مرگ ۲-۳ میلیون کودک پیشگیری می‌کند. این اقدام ساده نه تنها زندگی فردی کودکان را نجات می‌دهد، بلکه سلامت کل جامعه را تضمین می‌کند
۱. پیشگیری از بیماری‌های کشنده و ناتوان‌کننده
- فلج اطفال: کاهش ۹۹.۹٪ موارد جهانی از ۱۹۸۸
- سرخک: پیشگیری از ۳۱ میلیون مرگ (از 2000 تا 2023 )
- دیفتری: کاهش مرگ‌ومیر از ۸۰٪ به کمتر از ۵٪
- سیاه‌سرفه: پیشگیری از ۱۶۰ هزار مرگ سالانه
۲. ایجاد ایمنی جمعی
- حفاظت از غیرواکسینه‌ها (نوزادان، بیماران خاص)
- نیاز به پوشش ۹۵٪ برای بیماری‌های بسیار مسری (سرخک)
- قطع زنجیره انتقال بیماری‌ها
۳. صرفه‌جویی اقتصادی
- هر ۱ تومان هزینه واکسیناسیون، ۴۴ تومان صرفه‌جویی درمانی
- کاهش هزینه‌های بستری ، معلولیت‌زدایی و غیبت کاری والدین
۴. پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت
|
بیماری |
عوارض شایع |
|
اوریون |
ناشنوایی ، انسفالیت |
|
سرخجه |
نقص مادرزادی در بارداری |
|
هپاتیت B |
سیروز و سرطان کبد |
جدول واکسیناسیون نوزادان در ایران
|
نوع واكسن و توضيحات |
سن |
|
ب ث ژ ، فلج اطفال ، هپاتيت ب |
از بدو تولد |
|
زير يکسال مقدار واکسن ب ث ژ نصف دوز بالغين است |
1.5 ماهگی |
|
سه گانه ، فلج اطفال ، هپاتيت ب |
2 ماهگی |
|
سه گانه و فلج اطفال |
4 ماهگی |
|
سه گانه ، فلج اطفال ، هپاتيت ب |
6 ماهگی |
|
سرخك و سرخجه و اوريون (MMR) |
12 ماهگی |
|
سه گانه و فلج اطفال |
18 ماهگی |
|
سه گانه ، فلج اطفال ، سرخك ، سرخجه و اوريون |
6-4 سالگی |
|
دوگانه ويژه بزرگسالان |
16-14 سالگی |
|
واکسن دوگانه بزرگسالان هر10سال يکبار تزريق شود. |
بزرگسالان |
واكسن ها و علائم اختصاری
|
|
|
عوارض شایع واکسیناسیون
- تب خفیف (در ۲۰% موارد)
- قرمزی و تورم محل تزریق
- بی‌قراری موقت
- خواب‌آلودگی
موارد منع واکسیناسیون
۱. تب بالای ۳۸.۵ درجه
۲. نقص سیستم ایمنی شدید
۳. واکنش آلرژیک شدید به دوز قبلی
۴. بیماری‌های حاد شدید
توصیه‌های کلیدی به والدین
۱. کارت واکسن را دقیق ثبت و نگهداری کنید
۲. برنامه واکسیناسیون را حتی در شرایط خاص متوقف نکنید
۳. عوارض موقت (تب خفیف، درد موضعی) را طبیعی بدانید
۴. در شبهات با مراکز بهداشت معتبر مشورت کنید
1404/3/20